اوریون گوش چیست و چه تاثیری بر شنوایی دارد؟

اوریون (Mumps) یک بیماری ویروسی شایع است که بیشتر در کودکان دیده می‌شود، اما می‌تواند بزرگسالان را نیز درگیر کند. این بیماری عمدتاً غدد بزاقی به‌ویژه غده بناگوشی را ملتهب می‌کند و با تورم و درد در این ناحیه شناخته می‌شود. هرچند در بسیاری از افراد اوریون بدون عارضه جدی بهبود پیدا می‌کند، اما در برخی موارد می‌تواند بر اندام‌های دیگر از جمله گوش داخلی اثر بگذارد و باعث مشکلات شنوایی شود.

شناخت ارتباط اوریون با کم‌شنوایی اهمیت بالایی دارد، زیرا این عارضه می‌تواند دائمی باشد و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه به طور کامل درباره اوریون گوش و پیامدهای آن بر شنوایی توضیح می‌دهیم.

اوریون گوش چیست؟

اوریون گوش به معنای درگیری گوش به دنبال عفونت ویروسی اوریون است. ویروس اوریون علاوه بر غدد بزاقی می‌تواند وارد جریان خون شده و به گوش داخلی برسد. این ویروس با آسیب به حلزون گوش و عصب شنوایی باعث اختلال در دریافت و انتقال صدا به مغز می‌شود.

چگونه اوریون بر شنوایی اثر می‌گذارد؟

ویروس اوریون پس از ورود به گوش داخلی، می‌تواند:

• سلول‌های مویی حلزون گوش را تخریب کند.
• التهاب در بافت‌های گوش ایجاد کند.
• به عصب شنوایی آسیب بزند.

نتیجه این فرآیندها کم‌شنوایی حسی-عصبی (Sensorineural hearing loss) است که معمولاً دائمی است و اغلب در یک گوش بروز می‌کند.

علائم اوریون گوش

درگیری گوش در بیماری اوریون همیشه رخ نمی‌دهد، اما وقتی ویروس به گوش داخلی یا عصب شنوایی آسیب بزند، علائم مشخصی بروز می‌کند. این علائم معمولاً ناگهانی هستند و اگر به‌موقع بررسی نشوند، می‌توانند منجر به کم‌شنوایی دائمی شوند. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

• کاهش شنوایی ناگهانی یا تدریجی در یک گوش: شایع‌ترین علامت است. در اغلب موارد، تنها یک گوش درگیر می‌شود. فرد ممکن است متوجه شود که صدای تلفن یا تلویزیون در یک سمت به‌خوبی شنیده نمی‌شود.
• وزوز گوش (Tinnitus): شنیدن صدای وزوز گوش مثل شنیدن صدای زنگ، سوت، خش‌خش یا وزش باد در گوش بدون وجود منبع خارجی. این علامت می‌تواند مداوم یا متناوب باشد.
• احساس سنگینی یا گرفتگی در گوش: بعضی بیماران این حالت را با «پر بودن گوش» یا «گرفتگی شبیه پرواز با هواپیما» توصیف می‌کنند.
• مشکل در درک گفتار: به‌ویژه وقتی چند نفر همزمان صحبت می‌کنند یا در محیط‌های شلوغ، بیمار ممکن است نتواند صدای افراد را به‌خوبی تشخیص دهد.
• سرگیجه یا اختلال تعادل: در صورت درگیری سیستم وستیبولار (بخشی از گوش داخلی که مسئول تعادل است)، بیمار دچار بی‌ثباتی، گیجی یا چرخش محیط می‌شود.
• حساسیت به صداهای بلند (Hyperacusis): گاهی بیماران احساس می‌کنند صداهای معمولی بیش از حد بلند یا آزاردهنده به گوش می‌رسند.
• مشکل در جهت‌یابی صدا: چون معمولاً فقط یک گوش درگیر است، فرد نمی‌تواند منبع صدا را به‌درستی تشخیص دهد.

علائم شنوایی ناشی از اوریون معمولاً به‌طور ناگهانی و در عرض چند روز از شروع بیماری ظاهر می‌شوند. در برخی افراد، این نشانه‌ها ممکن است حتی پس از بهبود علائم عمومی اوریون (مثل تب و تورم غدد) باقی بمانند. بروز هر یک از این علائم نیازمند مراجعه فوری به متخصص گوش و حلق و بینی برای بررسی و انجام تست‌های شنوایی است، چون درمان زودهنگام می‌تواند مانع پیشرفت یا دائمی شدن آسیب شود.

شیوع و اهمیت بالینی

• حدود ۱ در ۱۰۰۰ بیمار مبتلا به اوریون دچار کم‌شنوایی می‌شوند.
• کم‌شنوایی ناشی از اوریون معمولاً دائمی است و درمان دارویی خاصی برای بازگشت شنوایی وجود ندارد.
• کودکان و نوجوانان در معرض بیشترین خطر هستند و این موضوع می‌تواند بر یادگیری و رشد گفتار آن‌ها اثر بگذارد.

عوامل افزایش‌دهنده خطر بروز کم‌شنوایی در اوریون

هرچند اوریون در بسیاری از افراد بدون عارضه جدی بهبود می‌یابد، اما برخی شرایط احتمال آسیب به گوش داخلی و بروز کم‌شنوایی دائمی را بیشتر می‌کنند:

• سن پایین (به‌ویژه کودکان زیر ۱۰ سال): سیستم شنوایی در حال رشد است و آسیب به سلول‌های شنوایی می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری بر یادگیری زبان و رشد گفتار بگذارد.
• سیستم ایمنی ضعیف: بیمارانی که نقص ایمنی دارند (مانند بیماران تحت شیمی‌درمانی، مصرف‌کنندگان داروهای سرکوب‌کننده ایمنی یا مبتلایان به بیماری‌های خودایمنی) بیشتر مستعد درگیری گوش هستند.
• بیماری‌های زمینه‌ای گوش: وجود کم‌شنوایی قبلی، عفونت‌های مکرر گوش یا ناهنجاری‌های مادرزادی گوش داخلی، احتمال شدت یافتن آسیب ناشی از اوریون را بالا می‌برد.
• شدت بالای بیماری: تب بالا، ضعف شدید و تورم گسترده غدد بزاقی نشانه درگیری شدید ویروس است که احتمال رسیدن آن به گوش داخلی را افزایش می‌دهد.
• عدم دریافت واکسن MMR: افرادی که واکسینه نشده‌اند، در صورت ابتلا نه تنها شانس بیشتری برای درگیری دارند بلکه عوارض آن‌ها هم معمولاً شدیدتر است.
• جنسیت: برخی مطالعات نشان داده‌اند که پسران کمی بیشتر از دختران در معرض ناشنوایی ناشی از اوریون قرار می‌گیرند.
• تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین‌ها: کمبود ویتامین D و C می‌تواند شدت پاسخ التهابی بدن را افزایش دهد و به گوش آسیب‌پذیرتر ضربه بزند.
• سابقه خانوادگی کم‌شنوایی: ژنتیک در حساسیت سلول‌های گوش داخلی به ویروس‌ها نقش دارد و ممکن است خطر را بیشتر کند.

پیشگیری از اوریون گوش

با توجه به اینکه کم‌شنوایی ناشی از اوریون اغلب دائمی است و درمان قطعی برای بازگشت شنوایی وجود ندارد، پیشگیری مهم‌ترین رویکرد محسوب می‌شود. اقدامات کلیدی در پیشگیری شامل موارد زیر است:

۱. واکسیناسیون

• واکسیناسیون MMR (سرخک، سرخجه و اوریون) مطمئن‌ترین راه پیشگیری است.
• تزریق این واکسن در کودکی (در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دوز یادآور در ۴ تا ۶ سالگی) ایمنی قوی و پایدار ایجاد می‌کند.
• بزرگسالانی که واکسینه نشده‌اند یا مطمئن نیستند، می‌توانند واکسن را دریافت کنند (مگر در موارد خاص مثل بارداری یا نقص ایمنی شدید).

۲. رعایت بهداشت فردی

• شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون یا محلول ضدعفونی‌کننده.
• پرهیز از لمس صورت (به‌خصوص چشم، بینی و دهان) با دست آلوده.

۳. دوری از تماس با فرد مبتلا

• ویروس اوریون از طریق ترشحات تنفسی (سرفه، عطسه یا بزاق) منتقل می‌شود.
• ایزوله کردن فرد مبتلا به مدت ۵ روز پس از شروع تورم غدد توصیه می‌شود.

۴. تقویت سیستم ایمنی

• تغذیه سالم، خواب کافی و ورزش منظم سیستم ایمنی را تقویت کرده و بدن را در برابر ویروس‌ها مقاوم‌تر می‌کند.
• مصرف مکمل‌های ویتامینی در کودکان یا افراد در معرض خطر با نظر پزشک می‌تواند مفید باشد.

۵. پیگیری سریع علائم در افراد پرخطر

• اگر کودکی واکسینه نشده یا فردی با سیستم ایمنی ضعیف در معرض فرد مبتلا قرار گیرد، باید تحت نظر پزشک قرار گیرد تا در صورت نیاز اقدامات پیشگیرانه انجام شود.

با یک برنامه واکسیناسیون کامل و رعایت اصول بهداشتی ساده، می‌توان تقریباً به‌طور کامل از بروز اوریون و عوارض خطرناک آن مانند ناشنوایی جلوگیری کرد. توجه به افراد پرخطر (کودکان، بیماران نقص ایمنی و افراد بدون واکسن) در پیشگیری بسیار حیاتی است.

روش‌های تشخیص کم‌شنوایی ناشی از اوریون

اگر فردی پس از ابتلا به اوریون دچار علائم شنوایی شد، باید سریعاً توسط متخصص گوش و حلق و بینی بررسی شود. ابزارهای تشخیصی شامل:

• ادیومتری (تست شنوایی): برای سنجش میزان افت شنوایی
• OAE (انتشار صوتی گوش): بررسی عملکرد سلول‌های مویی گوش داخلی
• ABR (پاسخ شنوایی ساقه مغز): ارزیابی عملکرد عصب شنوایی

علاوه بر این‌ها، در برخی بیماران ممکن است تست‌های تکمیلی مانند ایمیتانس شنوایی (Tympanometry) نیز انجام شود تا مشخص شود که افت شنوایی ناشی از درگیری گوش میانی است یا گوش داخلی. تشخیص دقیق محل آسیب به پزشک کمک می‌کند تا بهترین روش توانبخشی انتخاب شود.

از طرف دیگر، تصویربرداری‌هایی مثل MRI یا CT اسکن در موارد خاص به‌کار می‌روند؛ به‌ویژه اگر پزشک احتمال آسیب عصب شنوایی یا ضایعات دیگر را مطرح کند. هرچند این روش‌ها معمولاً برای همه بیماران لازم نیستند، اما می‌توانند در موارد پیچیده به تشخیص افتراقی کمک کنند.

نکته مهم این است که تشخیص زودهنگام کم‌شنوایی در کودکان اهمیت دو چندان دارد، چون هرگونه تاخیر می‌تواند بر رشد گفتار و مهارت‌های ارتباطی آن‌ها تأثیر ماندگار بگذارد. به همین دلیل توصیه می‌شود تمام کودکانی که به اوریون مبتلا می‌شوند، حتی اگر علائم شنوایی ندارند، دست‌کم یک بار تحت غربالگری شنوایی قرار گیرند.

درمان و توانبخشی کم‌شنوایی ناشی از اوریون

کم‌شنوایی ناشی از اوریون معمولاً از نوع حسی‌-عصبی است و به دلیل آسیب مستقیم به سلول‌های مویی گوش داخلی یا عصب شنوایی رخ می‌دهد. متاسفانه این آسیب اغلب دائمی است و درمان دارویی مشخصی برای بازگرداندن کامل شنوایی وجود ندارد. با این حال، راهکارهای متنوع توانبخشی می‌توانند به بیماران کمک کنند تا کیفیت زندگی بهتری داشته باشند و اثرات ناشنوایی به حداقل برسد.

۱. استفاده از وسایل کمک‌شنوایی

• سمعک‌ها: در موارد افت شنوایی خفیف تا متوسط، سمعک بهترین گزینه است. تکنولوژی سمعک‌های دیجیتال امروزی امکان تنظیم دقیق متناسب با نیاز هر بیمار را فراهم می‌کند و حتی می‌توانند صداهای مزاحم محیط را کاهش دهند.
• کاشت حلزون گوش: در مواردی که کاهش شنوایی شدید یا عمیق باشد و سمعک کارایی لازم را نداشته باشد، کاشت حلزون گوش می‌تواند شنوایی قابل‌توجهی را بازگرداند. این روش به‌ویژه برای کودکانی که در سنین حساس رشد گفتار هستند، بسیار حیاتی است.

۲. گفتاردرمانی و توانبخشی ارتباطی

• کودکان مبتلا به ناشنوایی ناشی از اوریون در معرض تاخیر در رشد زبان و گفتار قرار دارند. جلسات گفتاردرمانی منظم می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا مهارت‌های گفتاری و ارتباطی خود را توسعه دهند.
• در بزرگسالان نیز گفتاردرمانی می‌تواند برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و جبران افت شنوایی مفید باشد، به‌ویژه زمانی که سمعک یا کاشت حلزون استفاده شده است.

۳. درمان وزوز گوش و مشکلات همراه

بسیاری از بیماران دچار وزوز گوش (Tinnitus) می‌شوند که کیفیت زندگی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در این شرایط:

• صدا درمانی (Sound therapy) با تولید صداهای زمینه‌ای ملایم می‌تواند شدت وزوز را کاهش دهد.
• رفتاردرمانی شناختی (CBT) به بیماران کمک می‌کند تا استرس و اضطراب ناشی از وزوز را مدیریت کنند.
• در برخی موارد، دستگاه‌های ترکیبی سمعک-ضد وزوز تجویز می‌شوند.

۴. مدیریت اختلالات تعادلی

از آنجا که اوریون ممکن است علاوه بر بخش شنوایی، سیستم تعادلی گوش داخلی را هم تحت‌تأثیر قرار دهد، برخی بیماران دچار سرگیجه یا بی‌ثباتی می‌شوند. در این حالت:

• فیزیوتراپی تعادلی (Vestibular rehabilitation therapy) با تمرین‌های خاص به مغز کمک می‌کند تا با تغییرات سازگار شود.
• توصیه‌های ایمنی مثل استفاده از وسایل کمکی هنگام راه رفتن در بیماران پرخطر می‌تواند از سقوط و آسیب جلوگیری کند.

۵. مشاوره و حمایت روانی

زندگی با کم‌شنوایی ناگهانی می‌تواند برای بیماران و خانواده‌ها دشوار باشد. به‌ویژه در کودکان، والدین ممکن است دچار نگرانی و استرس شوند. در این شرایط:

• جلسات مشاوره روان‌شناسی می‌تواند به بیمار و خانواده کمک کند با شرایط جدید سازگار شوند.
• گروه‌های حمایتی نقش مهمی در تبادل تجربه و کاهش احساس تنهایی بیماران ایفا می‌کنند.

۶. پیگیری‌های منظم

• بیماران باید به‌طور منظم تحت نظر متخصص گوش و حلق و بینی و شنوایی‌شناس باشند.
• این پیگیری‌ها امکان تنظیم بهتر دستگاه‌های کمک‌شنوایی، ارزیابی مجدد شنوایی و اصلاح برنامه توانبخشی را فراهم می‌کند.

اوریون گوش یکی از عوارض نادر اما جدی بیماری اوریون است که می‌تواند باعث کم‌شنوایی دائمی شود. با توجه به اینکه درمان دارویی موثری برای بازگشت شنوایی وجود ندارد، پیشگیری از طریق واکسیناسیون و توجه به علائم هشداردهنده اهمیت ویژه‌ای دارد. در صورت بروز هرگونه تغییر در شنوایی پس از ابتلا به اوریون، مراجعه سریع به متخصص گوش و حلق و بینی ضروری است.

سوالات متداول درباره اوریون گوش