زونای گوش؛ علائم، علتها، تشخیص و درمان
زونای گوش (Shingles of the ear) یا زونا اُتیکا نوعی عفونت ویروسی دردناک است که در اثر فعالشدن دوباره ویروس آبلهمرغان (VZV) در ناحیه گوش ایجاد میشود. این بیماری میتواند علاوهبر پوست اطراف گوش، مجرای گوش، پرده گوش و حتی اعصاب صورت را درگیر کند.
در برخی بیماران، زونای گوش با فلج صورت (فلج بل) همراه میشود که این حالت به نام سندروم رمزی هانت شناخته میشود و نیاز به درمان سریع دارد.
در این پست تمام نکات مهم درباره زونای گوش، نشانهها، دلایل، روشهای تشخیص و درمانهای استاندارد را بهصورت کامل توضیح میدهیم.
زونای گوش چیست؟
زونای گوش در نتیجه فعالشدن ویروس آبلهمرغان در رشتههای عصبی اطراف گوش ایجاد میشود. این ویروس پس از ابتلای اولیه (معمولاً در کودکی) در بدن پنهان میماند و سالها بعد در اثر ضعف سیستم ایمنی یا عوامل تحریککننده، دوباره فعال میشود.
در زونای گوش، ویروس معمولاً شاخههای عصبی صورت، گوش و حلق را درگیر میکند و به همین دلیل علائم آن شدیدتر و گستردهتر از زونای معمولی است.
علائم زونای گوش
زونای گوش در ابتدا با درد و سوزش همراه است و یک تا دو روز بعد، ضایعات پوستی ظاهر میشوند.
علائم پوستی و گوش:
– درد شدید، سوزش یا تیر کشیدن داخل یا اطراف گوش
– ظاهر شدن دانههای آبکی یا تاول قرمز روی لاله گوش یا داخل مجرای گوش
– حساسیت شدید به لمس
– خارش یا احساس مورمور
علائم شنوایی و عصبی:
– کاهش شنوایی
– وزوز گوش
– سرگیجه یا عدم تعادل
– خشکی چشم یا مشکل در بستن پلک
– ضعف یا فلج صورت (در موارد شدید – سندروم رمزی هانت)
علائم عمومی:
– تب خفیف
– سردرد
– احساس خستگی شدید
هر علامتی که با درد یکطرفه گوش + تاولهای پوستی همراه باشد، باید بهسرعت بررسی شود.
علت زونای گوش
زونای گوش زمانی ایجاد میشود که ویروس هرپس زوستر (Varicella-Zoster Virus) که عامل آبلهمرغان است، پس از سالها خاموشبودن در اعصاب اطراف گوش دوباره فعال شود. این ویروس بعد از پایان دوره آبلهمرغان در دوران کودکی، در گانگلیونهای عصبی صورت، گردن و گوش پنهان میماند و در شرایط خاص دوباره بیدار میشود. فعالشدن مجدد ویروس باعث التهاب شدید عصب، درد تیرکشنده و ایجاد تاولهای پوستی میشود.
فعالسازی ویروس معمولاً زمانی اتفاق میافتد که توان دفاعی بدن کاهش پیدا کرده باشد یا عصب تحت استرس و فشار قرار گرفته باشد.
![]()
مهمترین عوامل فعالکننده ویروس:
مهمترین عوامل فعالکننده ویروس:کاهش سیستم ایمنی:
شایعترین علت. هر عاملی که باعث کاهش قدرت دفاعی بدن شود، خطر فعالشدن ویروس را بالا میبرد. مثل ضعف ایمنی ناشی از سن، بیماریها یا داروها.
سن بالا:
زونای گوش در سنین بالاتر (بهویژه بالای ۵۰ سال) شایعتر است؛ زیرا سیستم ایمنی با افزایش سن ضعیفتر میشود.
استرسهای شدید جسمی یا روحی:
استرس طولانیمدت هورمونهایی ترشح میکند که پاسخ ایمنی بدن را کاهش میدهند و زمینه فعالشدن ویروس را فراهم میکنند.
بیماریهای مزمن و تضعیفکننده ایمنی:
دیابت کنترلنشده، نارسایی کلیه، بیماریهای خودایمنی، سرطانها یا عفونت HIV میتوانند خطر زونا را افزایش دهند.
مصرف طولانیمدت کورتون و داروهای سرکوبکننده ایمنی:
داروهای کورتونی (خوراکی، تزریقی یا استنشاقی) و داروهای پس از پیوند عضو میتوانند باعث بیدارشدن ویروس شوند.
شیمیدرمانی یا رادیوتراپی:
درمانهای سرطان باعث تضعیف شدید سیستم ایمنی و افزایش خطر زونا میشوند.
عفونتهای ویروسی قبلی مثل کرونا:
برخی بیماران بعد از ابتلا به کووید، دچار کاهش مقطعی سیستم ایمنی میشوند که میتواند زمینهساز زونا باشد.
خستگی شدید، بیخوابی و تغذیه نامناسب:
این عوامل نیز ایمنی بدن را کاهش داده و احتمال فعال شدن ویروس را بیشتر میکنند.
تشخیص زونای گوش
تشخیص این بیماری معمولاً با معاینه گوش و بررسی علائم انجام میشود.
روشهای تشخیص:
– معاینه دقیق گوش و پوست
– بررسی عصب صورت
– تست شنوایی در صورت نیاز
– در موارد پیچیده: تصویربرداری مثل MRI برای بررسی اعصاب
ظاهر تاولها و درد شدید یکطرفه معمولاً تشخیص را آسان میکند.
درمان زونای گوش
درمان زونای گوش هرچه سریعتر شروع شود، احتمال بهبود کامل بیشتر و خطر عوارضی مثل درد عصبی طولانیمدت، کاهش شنوایی یا فلج صورت کمتر میشود. بهترین زمان شروع درمان در ۷۲ ساعت اول بروز علائم است؛ اما حتی اگر بیمار دیر مراجعه کند، باز هم درمان ضروری است و میتواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
درمان زونا معمولاً ترکیبی است و شامل داروهای ضدویروس، ضدالتهاب، کنترل درد، مراقبتهای موضعی و در صورت نیاز توانبخشی عصب صورت میشود.
۱. داروهای ضدویروس (درمان اصلی و ضروری)
داروهای ضد ویروسی ستون اصلی درمان زونای گوش هستند و نقش مهمی در کاهش شدت و طول بیماری دارند. این داروها فعالیت ویروس را مهار میکنند و اجازه نمیدهند آسیب بیشتری به عصب وارد شود.
مهمترین داروهای ضدویروس:
– آسیکلوویر
– والاسیکلوویر
– فامسیکلوویر
این داروها باید در همان روزهای اول شروع شوند. در موارد شدید یا همراه با فلج صورت، ممکن است دوز دارو بالاتر و مدت درمان طولانیتر باشد.
۲. داروهای ضدالتهاب (کورتونها)
در برخی بیماران، بهخصوص زمانی که عصب صورت درگیر شده باشد، پزشک از داروهای کورتونی بهصورت کوتاهمدت استفاده میکند.
کورتون کمک میکند:
– التهاب عصب کاهش یابد
– خطر آسیب طولانیمدت کمتر شود
– سرعت بهبود بیشتر شود
– شدت درد و تورم کاهش پیدا کند
کورتون فقط باید تحت نظر پزشک مصرف شود، چون مصرف خودسرانه در زونا بسیار خطرناک است.
۳. داروهای ضد درد (برای کنترل درد عصبی)
درد زونای گوش میتواند بسیار شدید باشد و شبها خواب بیمار را مختل کند.
برای کنترل درد معمولاً از چند دسته دارویی استفاده میشود:
مسکنهای معمول:
– استامینوفن
– ایبوپروفن یا ناپروکسن (در صورت نبود منع مصرف)
داروهای درد عصبی:
در موارد درد شدید یا تیرکشنده:
– گاباپنتین
– پرهگابالین
داروهای موضعی:
پمادها یا کرمهای ضد درد برای ضایعات پوستی.
کنترل درست درد باعث میشود بیمار بهتر استراحت کند، اضطراب کاهش یابد و احتمال درد عصبی طولانیمدت کمتر شود.
۴. درمان علائم گوش و مراقبت از ضایعات پوستی
درگیری گوش در زونا میتواند باعث التهاب و حتی ترشح شود. درمان شامل:
– تمیز کردن مجرای گوش توسط پزشک
– استفاده از قطرههای ضدالتهاب یا آنتیبیوتیک (در صورت وجود ترشح یا التهاب شدید)
– خشک نگهداشتن گوش
– پرهیز از وارد کردن گوشپاککن یا هر وسیله دیگر
– مراقبت از تاولها (خشک نگهداشتن و عدم ترکاندن آنها)
تاولها معمولاً طی ۷ تا ۱۰ روز خشک میشوند اما ممکن است درد تا مدتی باقی بماند.
۵. درمان فلج صورت (اگر وجود داشته باشد)
در مواردی که زونا باعث فلج صورت شود، یعنی وارد فاز سندروم رمزی هانت شده است و درمان فلج صورت و جراحی ترمیم عصب صورت باید سریعتر و جدیتر انجام شود.
درمان شامل:
– دوز بالاتر داروهای ضدویروس
– کورتون کوتاهمدت برای کاهش التهاب عصب
– محافظت از چشم (اشک مصنوعی، پماد شبانه، بستن چشم هنگام خواب)
– فیزیوتراپی صورت برای پیشگیری از خشکی عضلات و بهبود حرکت
– در مواردی: تست شنوایی و بررسی وضعیت عصب
درمان سریع میتواند احتمال بازگشت عملکرد صورت را افزایش دهد.
۶. مراقبتهای خانگی و توصیههای کمکی
این اقدامات روند بهبود را سریعتر و علائم را قابل مدیریتتر میکنند:
– کمپرس گرم ملایم روی گوش برای کاهش درد
– استراحت کافی
– مصرف مایعات زیاد
– کنترل استرس
– پرهیز از خاراندن یا ترکاندن تاولها
– استفاده از لباس و حوله جداگانه برای جلوگیری از انتقال ویروس به افراد حساس (مثل کودکان بدون سابقه آبلهمرغان)
– تغذیه مناسب با مصرف میوه و سبزیجات تازه
– اجتناب از نور خورشید روی ضایعات پوستی
– رعایت بهداشت کامل دستها
۷. پیگیری و بررسی عوارض احتمالی
در برخی بیماران، بهویژه افراد مسن یا کسانی که دیر مراجعه کردهاند، ممکن است درد عصبی طولانیمدت (Neuralgia) ایجاد شود.
در چنین شرایطی پزشک ممکن است:
– داروهای مخصوص درد عصبی
– فیزیوتراپی
– لیزرتراپی کمتوان
– و روشهای حمایتی دیگر را تجویز کند.
پیگیری منظم کمک میکند از عوارض جدی مثل کاهش شنوایی، مشکلات تعادل یا آسیب چشم جلوگیری شود.
درمان بیماری زونا در زنان
درمان زونا در زنان مشابه سایر افراد است، اما بهدلیل شرایط هورمونی، استرسهای بیشتر و احتمال بارداری، توجه ویژهتری نیاز دارد. شروع درمان در همان روزهای اول، شدت بیماری را کاهش میدهد و احتمال درد عصبی طولانیمدت را کم میکند.
۱. داروهای ضدویروس
آسیکلوویر، والاسیکلوویر یا فامسیکلوویر اصلیترین داروهای درمان زونا هستند و باید هرچه سریعتر شروع شوند تا تاولها زودتر خشک شوند و درد کمتر شود.
۲. داروهای ضدالتهاب
در موارد شدید یا درگیری عصب، دوره کوتاه کورتون ممکن است تجویز شود تا التهاب کاهش یابد و روند بهبود سریعتر شود.
۳. کنترل درد
برای کاهش درد از مسکنهای معمول و در صورت نیاز داروهای درد عصبی مانند گاباپنتین استفاده میشود. کمپرس گرم ملایم نیز کمککننده است.
۴. مراقبتهای پوستی
خشک نگه داشتن ناحیه، شستوشوی آرام و پرهیز از خاراندن تاولها، مانع عفونت ثانویه میشود و روند بهبود را بهتر میکند.
۵. توجه به بارداری
در زنان باردار، تشخیص و درمان باید توسط پزشک انجام شود؛ زیرا برخی داروها در بارداری محدودیت مصرف دارند.
این اقدامات کمک میکند زونا در زنان سریعتر کنترل شود و عوارض طولانیمدت ایجاد نشود.
زونا پشت گوش
زونا پشت گوش زمانی رخ میدهد که ویروس هرپس زوستر شاخههای عصبی اطراف لاله گوش و ناحیه پشت گوش را درگیر کند. این نوع زونا معمولاً با درد شدید، سوزش و ایجاد دانههای آبکی در پوست پشت گوش یا کناره گردن همراه است. در برخی بیماران، علائم قبل از ظاهر شدن تاولها شروع میشود و شامل درد تیز، مورمور، حساسیت به لمس یا احساس حرارت در همان سمت سر و گردن است.
زونا پشت گوش میتواند علاوهبر پوست، رشتههای عصبی گوش خارجی و حتی عضلات صورت را هم تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل برخی بیماران همزمان دچار کاهش شنوایی خفیف، وزوز گوش یا درد در عمق گوش میشوند. اگر ویروس به شاخه عصبی عصب صورت نزدیک باشد، ممکن است علائم خفیف ضعف عضلات صورت نیز دیده شود، هرچند این حالت نسبت به زونای گوش داخلی کمتر شایع است.
ظاهر شدن تاولهای ریز و آبکی پشت گوش، که معمولاً بهصورت خوشهای کنار هم قرار گرفتهاند، نشانه قطعی زوناست. این ضایعات طی چند روز خشک میشوند اما درد ممکن است تا مدتی ادامه داشته باشد. درمان زودهنگام با داروهای ضدویروس، شدت علائم را کاهش داده و از ایجاد عوارضی مثل درد عصبی طولانیمدت جلوگیری میکند.
در صورتیکه زونا پشت گوش همراه با درد شدید، درگیری گوش، تب بالا یا ضعف عضلات صورت باشد، مراجعه سریع به متخصص ضروری است.
عوارض زونای گوش
در صورت عدم درمان درست، ممکن است عوارض زیر ایجاد شود:
– درد عصبی طولانیمدت (Neuralgia)
– کاهش شنوایی موقت یا دائمی
– سرگیجه طولانیمدت
– فلج صورت
– عفونت ثانویه پوست
– خشکی چشم و آسیب قرنیه در صورت فلج صورت
درمان بهموقع احتمال این عوارض را بسیار کاهش میدهد.
راههای پیشگیری از زونای گوش
– واکسن زونا در افراد بالای ۵۰ سال
– تقویت سیستم ایمنی
– مدیریت استرس
– خواب کافی
– تغذیه مناسب
– پرهیز از مصرف خودسرانه کورتون
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر مراجعه سریع ضروری است:
– درد شدید گوش همراه با تاول
– کاهش شنوایی
– سرگیجه شدید
– ضعف یا کجی صورت
– ترشح یا التهاب شدید گوش
– بهبود نیافتن درد پس از چند روز