برداشتن حنجره (لارنگکتومی) | جراحی کامل و ناقص حنجره
برداشتن حنجره یا لارنگکتومی یکی از مهمترین و حساسترین جراحیهای ناحیه سر و گردن است که معمولا برای درمان سرطانهای پیشرفته حنجره یا برخی بیماریهای شدید و غیرقابلکنترل انجام میشود. این جراحی تاثیر مستقیمی بر تنفس، گفتار و کیفیت زندگی بیمار دارد و به همین دلیل، آگاهی دقیق از انواع آن، عوارض، روند بهبودی و توانبخشی پس از عمل اهمیت بسیار زیادی دارد.
در این مقاله، بهصورت جامع به بررسی برداشتن کامل و ناقص حنجره، تفاوتها، موارد کاربرد، عوارض و زندگی پس از جراحی میپردازیم تا بهعنوان یک منبع کامل و قابلاعتماد مورد استفاده بیماران و همراهان آنها قرار گیرد.
برداشتن حنجره چیست؟
برداشتن حنجره که در پزشکی با عنوان لارنگکتومی شناخته میشود، یک عمل جراحی تخصصی در حوزه گوش، حلق و بینی و جراحی سر و گردن است که طی آن تمام یا بخشی از حنجره بهدلایل درمانی از بدن خارج میشود. این جراحی معمولا زمانی انجام میگیرد که سایر روشهای درمانی مانند دارودرمانی، پرتودرمانی یا شیمیدرمانی بهتنهایی موثر نبوده یا امکان کنترل بیماری با آنها وجود نداشته باشد.
حنجره عضوی حیاتی در بدن است که نقش اصلی در تولید صدا، تنفس طبیعی و محافظت از راههای هوایی هنگام بلع را بر عهده دارد. به همین دلیل، تصمیم برای برداشتن حنجره یک تصمیم مهم و گاه نجاتبخش است که تنها پس از بررسیهای دقیق پزشکی و ارزیابی کامل شرایط بیمار اتخاذ میشود.
هدف از برداشتن حنجره
مهمترین هدف از انجام لارنگکتومی، کنترل بیماری و حفظ جان بیمار است. این جراحی اغلب در شرایط زیر انجام میشود:
- سرطانهای حنجره در مراحل پیشرفته
- گسترش تومور به بافتهای اطراف حنجره
- عود سرطان پس از درمانهای غیرجراحی
- آسیبهای شدید یا غیرقابل ترمیم حنجره
- انسداد خطرناک راه هوایی
در برخی موارد، برداشتن بخشی از حنجره میتواند هم بیماری را کنترل کند و هم بخشی از عملکرد طبیعی حنجره را حفظ نماید.
برداشتن کامل یا ناقص حنجره؛ تصمیم چگونه گرفته میشود؟
انتخاب نوع جراحی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
- محل دقیق ضایعه در حنجره
- اندازه و مرحله بیماری
- درگیری تارهای صوتی یا بافتهای اطراف
- وضعیت عمومی و سن بیمار
- انتظار از کیفیت زندگی پس از عمل
پزشک متخصص با بررسی این عوامل و انجام تصویربرداریها و آزمایشهای لازم، مناسبترین روش جراحی را انتخاب میکند.
تغییرات اصلی پس از برداشتن حنجره
برداشتن حنجره، بهویژه در نوع کامل آن، تغییرات مهمی در عملکردهای بدن ایجاد میکند:
- تنفس: در لارنگکتومی کامل، مسیر تنفس از راه دهان و بینی قطع شده و تنفس از طریق یک سوراخ دائمی در گردن (استوما) انجام میشود.
- گفتار: صدای طبیعی از بین میرود، اما با روشهای جایگزین گفتار، امکان برقراری ارتباط کلامی وجود دارد.
- بلع: در بسیاری از بیماران، پس از دوره نقاهت و توانبخشی، بلع به وضعیت قابلقبولی بازمیگردد.
این تغییرات با آموزش، گفتاردرمانی و مراقبتهای تخصصی قابل مدیریت هستند.
آیا برداشتن حنجره برگشتپذیر است؟
خیر. برداشتن حنجره یک جراحی دائمی محسوب میشود و امکان بازگرداندن حنجره طبیعی وجود ندارد. به همین دلیل، تصمیمگیری برای انجام این عمل با دقت بسیار بالا و پس از بررسی همه گزینههای درمانی انجام میشود.
نقش تیم درمانی در لارنگکتومی
درمان موفق فقط به جراحی محدود نمیشود. یک تیم چندتخصصی شامل:
- جراح گوش و حلق و بینی
- انکولوژیست
- گفتاردرمانگر
- پرستار آموزشدیده استوما
- روانشناس
در کنار هم به بیمار کمک میکنند تا با شرایط جدید سازگار شود و کیفیت زندگی مناسبی داشته باشد.
انواع برداشتن حنجره
برداشتن حنجره (لارنگکتومی) بسته به محل درگیری، شدت بیماری، مرحله سرطان و هدف درمان به انواع مختلفی تقسیم میشود. انتخاب نوع جراحی تأثیر مستقیمی بر تنفس، گفتار، بلع و کیفیت زندگی بیمار دارد. به همین دلیل، شناخت دقیق انواع برداشتن حنجره برای بیماران و خانوادهها بسیار مهم است.
بهطور کلی، لارنگکتومی به دو دسته اصلی برداشتن ناقص حنجره و برداشتن کامل حنجره تقسیم میشود که هرکدام خود شامل زیرگروههایی هستند.
برداشتن ناقص حنجره (Partial Laryngectomy)
در برداشتن ناقص حنجره، بخشی از حنجره حفظ میشود و هدف اصلی آن، درمان بیماری در کنار حفظ تا حد امکان توانایی گفتار و تنفس طبیعی است. این نوع جراحی معمولاً برای سرطانهای محدود و اولیه حنجره انجام میشود.
ویژگیهای کلی برداشتن ناقص حنجره
- حفظ نسبی عملکرد گفتار
- تنفس طبیعی از راه دهان و بینی (در اغلب موارد)
- عدم نیاز دائمی به سوراخ تنفسی گردن
- نیاز به انتخاب دقیق بیمار
لارنگکتومی جزئی افقی (Supraglottic Laryngectomy)
در این روش، بخش فوقانی حنجره (بالای تارهای صوتی) برداشته میشود.
کاربردها: – تومورهای محدود ناحیه فوقانی حنجره – عدم درگیری مستقیم تارهای صوتی
مزایا: – حفظ تارهای صوتی – امکان صحبت کردن پس از بهبودی – تنفس طبیعی
محدودیتها: – اختلال موقت یا دائمی بلع – نیاز به گفتاردرمانی و تمرین بلع
لارنگکتومی جزئی عمودی (Hemilaryngectomy)
در این نوع جراحی، یک سمت از حنجره برداشته میشود.
کاربردها: – تومورهای یکطرفه تار صوتی – عدم گسترش به سمت مقابل
مزایا: – حفظ بخشی از صدا – عدم نیاز دائمی به استوما
پیامدها: – خشونت یا ضعف صدا – تغییر دائمی کیفیت صوت
لارنگکتومی ناقص پیشرفته (Near-total Laryngectomy)
در این روش، بخش عمدهای از حنجره برداشته میشود اما ساختار کوچکی برای ایجاد صدا حفظ میگردد.
ویژگیها: – بین برداشتن ناقص و کامل قرار میگیرد – امکان تولید صدای محدود بدون پروتز – مناسب بیماران منتخب
برداشتن کامل حنجره (Total Laryngectomy)
در برداشتن کامل حنجره، کل حنجره بهطور کامل خارج میشود. این روش معمولاً در سرطانهای پیشرفته یا مواردی که سایر درمانها مؤثر نبودهاند انجام میشود.
ویژگیهای اصلی برداشتن کامل حنجره
- قطع کامل مسیر طبیعی تنفس
- تنفس دائمی از طریق سوراخی در گردن (استوما)
- از بین رفتن صدای طبیعی
- نیاز به روشهای جایگزین گفتار
چه زمانی برداشتن کامل حنجره ضروری است؟
- سرطانهای پیشرفته حنجره
- گسترش تومور به چند بخش حنجره
- درگیری همزمان چند تار صوتی
- عود سرطان پس از پرتودرمانی یا شیمیدرمانی
- انسداد خطرناک راه هوایی
در این شرایط، برداشتن کامل حنجره یک اقدام نجاتبخش محسوب میشود.
بیشتر بخوانید: عمل حنجره
تفاوت برداشتن ناقص و کامل حنجره بهصورت خلاصه
| ویژگی | برداشتن ناقص | برداشتن کامل |
| میزان برداشت | بخشی از حنجره | کل حنجره |
| گفتار | حفظ نسبی | از بین میرود |
| مسیر تنفس | طبیعی | دائمی از گردن |
| کیفیت زندگی | بالاتر | نیازمند سازگاری |
| نیاز به پروتز صوتی | معمولاً خیر | اغلب بله |
انتخاب نوع جراحی چگونه انجام میشود؟
انتخاب نوع لارنگکتومی بر اساس عوامل زیر انجام میگیرد:
- مرحله و محل دقیق تومور
- سن و وضعیت جسمی بیمار
- انتظار بیمار از کیفیت زندگی
- امکان حفظ عملکرد گفتار و بلع
- نظر تیم درمانی چندتخصصی
تصمیم نهایی همیشه با هدف بیشترین شانس درمان و بیشترین کیفیت زندگی ممکن گرفته میشود.
بیشتر بخوانید: لارنگوسکوپی و ازوفاگوسکوپی و بیوپسی
عوارض احتمالی جراحی حنجره
مانند هر جراحی بزرگ، لارنگکتومی نیز میتواند عوارضی داشته باشد، از جمله:
- عفونت
- خونریزی
- مشکلات بلع
- تغییر دائمی صدا
- مشکلات روانی و احساسی
- کاهش اعتمادبهنفس اجتماعی
بسیاری از این عوارض با مراقبت صحیح و توانبخشی قابلکنترل هستند.
زندگی پس از برداشتن حنجره
تنفس
در برداشتن کامل حنجره، بیمار برای همیشه از طریق استوما در گردن نفس میکشد و نیاز به مراقبت روزانه از آن دارد.
گفتار پس از جراحی
پس از لارنگکتومی کامل، روشهای جایگزین گفتار شامل:
- گفتار مری
- پروتز صوتی
- دستگاه الکترونیکی تولید صدا
با آموزش و تمرین، بسیاری از بیماران میتوانند دوباره ارتباط کلامی مؤثر برقرار کنند.
تغذیه
در مراحل اولیه ممکن است بلع دشوار باشد، اما اغلب بیماران بهتدریج به تغذیه طبیعی بازمیگردند.
توانبخشی و گفتاردرمانی پس از برداشتن حنجره
توانبخشی بخش جداییناپذیر درمان است و شامل:
- گفتاردرمانی تخصصی
- آموزش مراقبت از استوما
- تمرینات بلع
- حمایت روانشناختی
همکاری بیمار نقش کلیدی در موفقیت درمان دارد.
آیا برداشتن حنجره پایان زندگی عادی است؟
خیر. با وجود تغییرات مهم، بسیاری از بیماران پس از جراحی با آموزش مناسب، حمایت خانواده و تیم درمانی میتوانند:
- به فعالیتهای روزمره بازگردند
- ارتباط اجتماعی برقرار کنند
- کیفیت زندگی قابلقبولی داشته باشند
سوالات پرتکرار
بله، بهویژه در برداشتن کامل حنجره ممکن است حس بویایی کاهش یابد، زیرا هوا دیگر بهصورت طبیعی از بینی عبور نمیکند. با تمرینهای خاص بویایی میتوان این مشکل را تا حدی بهبود داد.
حمام کردن با رعایت اصول ایمنی امکانپذیر است، اما شنا کردن بهدلیل خطر ورود آب به استوما معمولاً توصیه نمیشود مگر با تجهیزات محافظ ویژه و تحت نظر پزشک.
بله، سرفه طبیعی تغییر میکند و تخلیه ترشحات بیشتر از طریق استوما انجام میشود. آموزش صحیح مراقبت از راه هوایی در این بیماران بسیار مهم است.
در برخی موارد امکان عود بیماری وجود دارد، بهخصوص اگر سرطان پیشرفته بوده باشد. پیگیری منظم پزشکی نقش کلیدی در تشخیص زودهنگام عود دارد.
بله، استفاده از فیلترهای مخصوص استوما برای مرطوبسازی هوا، کاهش ورود گردوغبار و محافظت از راه هوایی توصیه میشود.
در اغلب موارد بله. با این حال، رعایت مراقبت از استوما، همراه داشتن تجهیزات لازم و اطلاع به کادر پرواز توصیه میشود.
تحریک پوستی خفیف ممکن است رخ دهد، اما قرمزی شدید، ترشح یا درد نشانه نیاز به بررسی پزشکی است.
بله، مسیر تنفس تغییر میکند و خروپف معمولاً از بین میرود، اما ممکن است خشکی راه هوایی یا اختلال خواب ایجاد شود که قابل مدیریت است.
بله، بسیاری از بیماران میتوانند پس از دوره نقاهت ورزشهای سبک تا متوسط انجام دهند، اما باید از فعالیتهایی که خطر ورود آب یا گردوغبار به استوما دارند پرهیز کنند.
بله، با استفاده از روشهای گفتار جایگزین مانند پروتز صوتی یا دستگاههای الکترونیکی، امکان مکالمه تلفنی نیز وجود دارد.