هر آن‌چه باید از بیماری منیر بدانید

بیماری منیر (Meniere’s disease) یک اختلال گوش داخلی است که می‌تواند موجب سرگیجه، وزوز گوش، گرفتگی گوش، و افت شنوایی شود. سندروم منیر معمولاً یکی از گوش‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما در 15 درصد از موارد هر دو گوش به آن مبتلا می‌شوند. این بیماری در هر سنی می‌تواند اتفاق بیفتد اما در افراد 40 تا 60 ساله رایج‌تر است.

نام این بیماری به پاس تلاش‌های یک پزشک فرانسوی به نام پراسپر منیر، بیماری منیر نامیده شد. او در سال 1861 علایم این بیماری را شرح داد و نخستین کسی بود که این علایم را به یک بیماری واحد نسبت داد.

علائم بیماری منیر

منییر یک بیماری پیش‌رونده است، به این معنی که با گذشت زمان بدتر می‌شود. این اختلال ممکن است در ابتدا تنها با کاهش شنوایی همراه باشد و پس از مدتی سرگیجه نیز به آن اضافه شود. علائم و نشانه‌های بیماری منیر شامل موارد زیر است:

• اپیزودهای تکرارشونده سرگیجه: فرد مبتلا به سندروم منییر یک‌باره احساس می‌کند محیط به دور سرش می‌چرخد یا خودش می‌چرخد، که پس از مدتی خودبه‌خود از بین می‌رود. اپیزودهای سرگیجه می‌تواند از 20 دقیقه تا چند ساعت (کمتر از 24 ساعت) طول بکشند. سرگیجه شدید می‌تواند باعث حالت تهوع شود.
• افت شنوایی: کاهش شنوایی در بیماری منیر در ابتدا مقطعی است اما به مرور زمان ممکن است دائمی شود.
• وزوز گوش: یکی از علائم بیماری منیر وزوز گوش یا احساس صداهایی مانند صدای زنگ، وزوز، غرش، سوت، هیس، خش‌خش، و … است.
• گرفتگی گوش: افرادی که دچار عارضه منیر هستند معمولاً در گوش مبتلا احساس فشار یا گرفتکی می‌کنند.

مبتلایان به بیماری منیر دست‌کم دو یا سه مورد از علایم بالا را دارند. این علایم به صورت مقطعی خود را نشان می‌دهند و پس از هر اپیزود (حمله) برای مدتی بهبود می‌یابند تا دوباره در زمان دیگر ظاهر شوند. این حملات ممکن است چندین بار در هفته اتفاق بیفتند یا چند ماه یا حتی چند سال بین آن‌ها فاصله باشد. درصورتی که این علایم بیش از 24 ساعت طول بکشند احتمالاً علایم بیماری‌های دیگر باشند.

بیماری منییر می‌تواند با دیگر بیماری‌های گوش میانی مانند لابیرنتیت (التهاب گوش درونی) اشتباه گرفته شود. البته با پیشرفت بیماری منیر علایم آن نیز ممکن است تغییر کنند. افت شنوایی و وزوز گوش ممکن است مداوم شود و  مشکلات بینایی و تعادل نیز ایجاد شود.

بیماران مبتلا به سندروم منیر علاوه بر علائم اصلی بالا ممکن است برخی از علایم زیر را نیز داشته باشند.

• مشکل تعادل
• حساسیت به صدای بلند (hyperacusis)
• سردرد
• تهوع، استفراغ، اسهال و تعریق به دلیل سرگیجه شدید
• اضطراب
• تاری دید
• لرزش بدن
• عرق سرد و تپش قلب

بسیاری از علائم بیماری منیر با علائم سرگیجه میگرنی مشترک است. با اینکه در هر دوی آن‌ها کاهش شنوایی اتفاق می‌افتد اما در سرگیجه میگرنی کاهش شنوایی در هر دو گوش ثابت است درحالی‌که در سندروم منییر کاهش شنوایی معمولاً در یک گوش و پیش‌رونده است.

همچنین کسانی که حمله ایسکمی گذرا یا سکته داشته‌اند ممکن است علائمی مشابه با علائم بیماری منیر تجربه کنند. برای تشخیص این‌که علایم مربوط به حمله ایسکمی یا بیماری منیر است یک آزمایش ام‌آرآی انجام می‌شود.

علت بیماری منیر چیست؟

علت دقیق بیماری منیر هنوز برای پزشکان روشن نیست اما آن‌ها معتقدند تغییر در مایع کانال‌های گوش داخلی باعث این مشکل می‌شود. برخی نیز عوامل دیگری مانند ژنتیک، بیماری خودایمنی و حساسیت را دخیل می‌دانند.

مایع درون بخشی از گوش درونی به نام لابیرنت یا پیچال انباشته می‌شود و باعث اختلال در ارسال سیگنال‌ها به مغز و درنتیجه اختلال در حس شنوایی و سرگیجه می‌شود. این‌که چرا مایع در گوش جمع می‌شود مشخص نیست اما محققان نظریه‌های مختلفی دارند که عبارتند از:

• عدم تخلیه درست مایع به دلیل انسداد یا ساختار غیرطبیعی گوش
• واکنش خودایمنی (هنگامی که سیستم دفاعی بدن به سلول‌های سالم حمله می‌کند)
• واکنش آلرژیک
• عفونت ویروسی
• وجود زمنیه‌های ژنتیکی
• ضربه به سر
• سردردهای میگرنی

ممکن است ترکیبی از این عوامل باعث بیماری منیر شود.

تشخیص بیماری منیر

اگر علایم سندروم منیر را دارید باید به یک متخصص گوش مراجعه کنید. پزشک درباره علائم و سوابق پزشکی‌تان از شما سوالاتی می‌پرسد و سپس آزمایشات لازم را برای ارزیابی تعادل و شنوایی شما تجویز می‌کند. این آزمایشات شامل این موارد است:

• آزمایش اودیومتریک (شنوایی‌ سنجی): این آزمایش با هدف تشخیص افت شنوایی گوش آسیب‌دیده انجام می‌شود. در این آزمایش شما با قرار دادن یک هدفون روی گوش‌هایتان و گوش دادن به صداهای مختلفی که پخش می‌شود باید اعلام کنید که کدام صداها را می‌شنوید. همچنین ممکن است آواهای مشابهی برای شما پخش شود تا شنوایی‌سنج توانایی شما در تفکیک آن‌ها را ارزیابی کند.
• الکترونیستاگموگرام: در این آزمایش شما در یک محیط تاریک قرار می‌گیرید و در حالی‌که هوای گرم و خنک از مجرای گوش‌تان عبور داده می‌شود حرکات غیرارادی چشمتان (که به آن نیستاگموس می‌گویند) به وسیله الکترودهایی که در اطراف آن‌ها قرار داشته شده است اندازه‌گیری می‌شود. هدف از این آزمایش سنجش تعادل شماست.
• الکتروکوکلئوگرافی (ECOG): این آزمایش پتانسیل‌های الکتریکی تولید شده در گوش میانی در واکنش به محرک‌های صوتی را اندازه‌گیری می‌کند تا مشخص شود آیا در حلزون گوش فشار بیش‌ازحد مایع وجود دارد یا خیر.
• آزمایش صندلی چرخان: در این آزمایش شما روی یک صندلی چرخان می‌نشینید که توسط یک رایانه کنترل می‌شود. کارکرد این تست این است که نشان دهد آیا اختلال در تعادل و سرگیجه به گوش میانی مربوط است یا سیستم عصبی.
• تست VEMP: این آزمایش حساسیت دهلیز گوش داخلی به صدا و واکنش شما به صداهای ناگهانی و بلند را می‌سنجد.
• پوسچروگرافی: این نیز یک آزمایش برای سنجش تعادل جهت تشخیص بیماری منیر است. در این تست شما پس از پوشیدن یک کمربند شبیه کمربند صخره‌نوردی با پای برهنه روی یک پلتفرم می‌ایستید که می‌تواند در جهات مختلف حرکت کند. پزشک واکنش شما و تواناییتان در حفظ تعادل خود هنگام حرکت پلتفرم را ارزیابی می‌کند.
• آزمون ویدیویی تکانه سر (VHIT): در این آزمایش از تصاویر ویدیویی برای ارزیابی توانایی شما در فوکوس کردن و واکنش چشمانتان به حرکات ناگهانی استفاده می‌شود.
• آزمون ABR: در تست ABR یا «واکنش شنوایی ساقه مغز» شما هدفون می‌گذارید و یک رایانه امواج مغزی شما را هنگامی که به صداهای مختلف واکنش نشان می‌دهید اندازه‌گیری می‌کند. معمولاً این تست برای کسانی که نمی‌توانند آزمون‌های شنوایی یا آزمایش‌های تصویربرداری دیگر را انجام دهند استفاده می‌شود (مانند نوزادان) و امروزه علاوه بر استفاده‌های دیگر مانند غربال‌گری شنوایی یکی از آزمایشات تشخیص بیماری منیر نیز به شمار می‌رود.
• تصویربرداری: ممکن است پزشک برای شما تست‌های تصویربرداری دیگر مانند ام‌آرآی یا سی‌تی اسکن تجویز کند تا مطمئن شود دلیل علایم شما چیز دیگری غیر از بیماری منیر (برای مثال اختلالات مغزی، بیماری ام اس، تومور مغزی و … ) نیست.

درمان بیماری منیر

هرچند درمان قطعی برای بیماری منیر وجود ندارد اما برای کاهش علایم آن راه‌های مختلفی وجود دارد. در بسیاری از افراد بیماری خود‌به‌خود بهبود می‌یابد اما این کار ممکن است سال‌ها طول بکشد. برای کاستن از علایم بیماری منیر می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید.

تغییر در سبک زندگی

سبک زندگی افراد می‌تواند باعث کاهش یا افزایش شدت علایم بیماری منیر در آن‌ها شود. بنابراین با ایجاد تغییرات در شیوه زندگی خود می‌توانید مشکلات مربوط به این بیماری را تا حدودی مدیریت کنید.

کنترل استرس: بیماری منیر با استرس و اضطراب ارتباط تنگاتنگی دارد، هرچند مشخص نیست آیا استرس و اضطراب باعث تشدید علایم بیماری منیر می‌شود یا برعکس. درهرصورت کنترل استرس و اضطراب می‌تواند به کاهش شدت علایم بیماری کمک کند. بنابراین می‌توانید زمانی را به انجام فعالیت‌های کاهنده استرس و اضطراب مانند یوگا، تای‌چی، مدیتیشین، ذهن‌آگاهی و … اختصاص دهید.

ترک سیگار: تحقیقات نشان داده است که بین سیگار کشیدن و وزوز گوش ارتباط وجود دارد، بنابراین ترک سیگار می‌تواند در بهبود این علامت بیماری منیر موثر باشد.

استراحت: استراحت کردن در زمان اپیزودهای سرگیجه یک روش خوب برای مدارا کردن با آن است.

تغذیه سالم: با داشتن رژیم غذایی سالم و مغذی می‌توانید مایعات درون بدن خود را تنظیم کنید.

درمان دارویی سرگیجه

سرگیجه یکی از مهم‌ترین علایم بیماری منییر است. پزشک شما ممکن است برای درمان سرگیجه‌تان داروهای زیر را تجویز کنید:

• داروهای بیماری حرکت (motion sickness): این داروها شامل مکلیزین (Antivert)، دیازپام (والیوم)، دیمن‌هیدرینات،سیناریزین و هیوسین هستند که برای برای درمان حس چرخش محیط ناشی از سرگیجه و نیز تهوع و استفراغ تجویز می‌شوند.
• داروهای ضدتهوع: پروکلرپرازین (کمپازین) یک داروی موثر برای درمان حالت تهوع در زمان اپیزودهای سرگیجه ناشی از بیماری منیر است.
• داروهای ادرارآور: این داروها نگهداشت مایع را در بدن کاهش می‌دهند. پزشکان ممکن است برای بیماران منیر ترکیبی از تریامترن و هیدروکلروتیازید (دیازید و مکسزید) را تجویز کنند. کاهش مقدار مایعات انباشته شده در بدن می‌تواند حجم و فشار مایع گوش درونی را کاهش دهد و درنتیجه شدت و بسامد بروز علایم نیز می‌تواند کاهش یابد.

تزریق گوش میانی

پزشکان برای درمان علائم سرگیجه ممکن است داروهای خاصی را به گوش میانی تزریق کنند. از جمله این داروها می‌توان به آمپول آنتی‌بیوتیک جنتامایسین و استروئیدها مانند دگزامتازون (دکادرون) اشاره کرد.

جراحی برای بیماری منیر

اگر درمان‌های دیگر موثر واقع نشود یا علایم بیماری شدید باشند می‌توان با عمل جراحی علایم بیماری منیر را بهبود داد. انواع روش‌های جراحی  شامل موارد زیر است:

• دکمپرسیون کیسه اندولنفاوی: کیسه اندولنفاوی در گوش داخلی به کنترل فشار مایع در گوش کمک می‌کند و درصورت درست عمل نکردن می‌تواند باعث سرگیجه شود. در این روش جراح بخش کوچکی از استخوان اطراف کیسه اندولنفاوی را جدا می‌کند تا فشار بر روی این کیسه و به تبع آن فشار مایع گوش را کاهش دهد.
• لابیرنتکتومی: در این عمل جراح بخشی از گوش داخلی (پیچال) را برمی‌دارد تا مغز دیگر سیگنال‌ها را ار بخش‌هایی از گوش داخلی که جاذبه و تغییرات حرکتی را حس می‌کنند دریافت نکند. هرچند این روش برای درمان سرگیجه بسیار موثر است اما شنوایی فرد را تا حدود زیادی از بین می‌برد و تنها در مواردی که سرگیجه غیرقابل تحمل باشد و روش‌های درمانی دیگر موثر واقع نشوند می‌توان به آن متوسل شد.
• قطع عصب دهلیزی: این روش نیز یکی از آخرین روش‌های درمان بیماری منیر است که در موارد دارای سرگیجه شدید استفاده می‌شود. در این روش جراح عصب دهلیزی را قطع می‌کند. عصب دهلیزی مسئول انتقال اطلاعات مربوط به تعادل به مغز است. حدود 95 درصد از افرادی که این عمل را انجام می‌دهند از نتایج آن راضی هستند اما یک عمل پیچیده و دارای ریسک بالا محسوب می‌شود.

توانبخشی و فیزیوتراپی

اختلال در تعادل بین اپیزودهای سرگیجه در بیماری منیر رایج است. در این روش یک فیزیوتراپ به شما آموزش می‌دهد چگونه با انجام برخی تمرینات و فعالیت‌ها به بدن خود کمک کنید توانایی پردازش تعادل را بازیابد.

استفاده از سمعک برای بیماری منیر

کاهش شنوایی یکی از علایم بیماری منیر است بنابراین استفاده از سمعک می‌تواند در بهبود این علامت کمک کند. همچنین در صورت داشتن وزوز گوش می‌توانید از ماسکر یا پوشاننده صدای وزوز گوش یا از سمعک‌های دارای این قابلیت استفاده کنید.

رژیم غذایی مناسب برای بیماری منیر

داشتن رژیم غذایی مناسب می‌تواند باعث کاهش مقدار مایعات در گوش داخلی ‌شود و علایم بیماری را کاهش دهد. موادی که مبتلایان به سندروم منیر باید در رژیم غذایی خود کمتر استفاده کنند شامل این موارد است:

• نمک
• کافئین
• شکلات
• الکل
• مونوسدیم گلوتامات

همچنین نوشیدن 6 تا 8 لیوان آب در روز برای جلوگیری از تجمع مایعات در بافت‌های بدن ضروری است.

یادداشت دکتر معصومه سعیدی جراح و متخصص گوش، حلق و بینی (ENT)، فلوشیپ جراحی گوش و قاعده جمجمه