روش‌های درمان انواع عفونت گوش

یکی از مهم‌ترین مشکلات گوش، عفونت گوش است که در کودکان بیش‌تر از بزرگسالان شایع است. عفونت گوش معمولاً با گوش‌درد، خارش گوش، ترشح گوش و احساس انسداد گوش همراه است. عفونت گوش یکی از مهم‌ترین دلایل مراجعت به پزشک اطفال است. امروزه بیش از نیمی داروهای آنتی‌بیوتیکی که برای کودکان و نوزادان تجویز می‌شود به دلیل عفونت‌‌های گوش است.

در صورت عدم درمان، عفونت‌های گوش می‌توانند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند پارگی پرده گوش، ماستوئیدیت (التهاب استخوان ماستوئید)، مننژیت (آماس سر)، فلج صورت، و احتمالاً در بزرگسالان بیماری منیر شود.

گوش از سه قسمت اصلی تشکیل شده است. گوش خارجی شامل قسمت قابل مشاهده و مجرای منتهی به پرده گوش است. گوش میانی شامل استخوان‌های کوچکی است که با ارتعاش خود صدا را تقویت و منتقل می‌کنند و با پرده توسط پرده گوش از گوش خارجی جدا شده است. گوش داخلی جایی است که صداها به  پالس‌های الکتریکی تبدیل می‌شوند و به مغز منتقل می‌شوند. هر کدام از این قسمت‌ها می‌تواند به باکتری، قارچ یا ویروس آلوده شود و فرد به عفونت گوش دچار شود. در این مقاله به بررسی انواع، علل، علائم و درمان عفونت‌های گوش می‌پردازیم.

انواع عفونت گوش

عفونت گوش انواع مختلفی دارد که با توجه به محل عفونت و نوع عفونت می‌تواند دسته‌بندی شود. مهم‌ترین انواع عفونت گوش اوتیت مدیا (otitis media) یا عفونت گوش میانی و اوتیت اکسترنا (otitis externa) یا عفونت گوش خارجی است.

عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا)

عفونت یا التهاب گوش میانی که در علم پزشکی به آن اوتیت مدیا می‌گویند بیش‌تر در کودکان اتفاق می‌افتد اما بزرگسالان نیز ممکن است درگیر آن شوند. این نوع عفونت معمولاً به دنبال سرماخوردگی، آنفولانزا یا دیگر عفونت‌های تنفسی می‌آید. دلیل آن این است که گوش میانی از طریق یک کانال کوچک به نام شیپور استاش یا لوله استاش (Eustachia tube) به مجرای تنفسی فوقانی متصل است. میکروب‌هایی که در بینی یا سینوس‌ها رشد می‌کنند می‌توانند از طریق لوله استاش وارد گوش شوند و در آنجا به رشد خود ادامه دهند.

اوتیت مدیا هر چند در بزرگسالان نیز می‌تواند اتفاق بیفتد اما در کودکان بسیار شایع‌تر است. تقریباً از هر 4 کودک 3 کودک تا سن 3 سالگی دست‌کم یک بار عفونت گوش میانی را تجربه می‌کنند.

اوتیت مدیا خود دارای سه نوع است:

اوتیت مدیای حاد (acute otitis media)

این عفونت گوش میانی به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و باعث التهاب و قرمزی گوش می‌شود. مایعات و ترشحات درون گوش محبوس و باعث بروز تب و درد گوش در کودک می‌شود. عفونت گوش میانی حاد در کودکان دارای علائمی مانند کشیدن گوش، گریه، بیقراری، تب و ضعف بدنی است، بنابراین والدین در صورت مشاهده این علائم باید فرزند خود را نزد یک متخصص گوش،حلق و بینی ببرند.

اوتیت مدیا همراه با ترشح (otitis media with effusion)

التهاب گوش میانی با ترشح به تجمع مایع غیرعفونی در گوش میانی اطلاق می‌شود که معمولاً بدون علامت است. این مایع ممکن است به دلیل یک سرما‌خوردگی، گلودرد یا عفونت مجرای تنفسی فوقانی در گوش تجمع کند. اوتیت مدیا با ترشح معمولاً پس از 4 تا 6 هفته خودبه‌خود بهبود می‌یابد اما در برخی موارد ممکن است ادامه پیدا کند و تبدیل به اوتیت مدیای حاد یا مزمن شود. این نوع اوتیت مدیا در پسران بیشتر از دختران اتفاق می‌افتد و در فصل‌های پاییز و زمستان شایع‌تر است.

اوتیت مدیای مزمن همراه با ترشح

گاهی ممکن است مایع غیرعفونی در گوش میانی به مدت طولانی (بیش از سه ماه) باقی بماند یا پس از بهبود پیدا کردن مجدداً عود کند. اوتیت مدیای مزمن با ترشح معمولاً به دلیل اختلال شیپور استاش اتفاق می‌افتد و با ایجاد مشکلات شنوایی در کودکان می‌تواند فرایند یادگیری و تحصیل آن‌ها را مختل کند.

علایم عفونت گوش میانی

• احساس درد ملایم در گوش
• احساس فشار در گوش که مدت زیادی ادامه دارد
• بی‌قراری در کودکان
• بی‌خوابی
• خارش غیرطبیعی گوش
• ترشح مایع چرکین از گوش
• کاهش شنوایی
• تب (به‌ویژه در کودکان و نوزادان)

این علائم ممکن است ادامه‌دار باشند یا هر از چندگاهی ناپدید شوند و دوباره بروز کنند. علایم می‌توانند در یک یا هر دو گوش ظاهر شوند. در صورت عفونت هر دو گوش شدت درد معمولاً بیش‌تر است. علایم عفونت مزمن گوش معمولاً از عفونت حاد گوش کمتر است. عفونت گوش در نوزادان معمولاً با تب همراه است، بنابراین در صورتی که نوزاد زیر 6 ماه شما دارای تب بالای 39 درجه است یا علایم عفونت گوش دارد حتماً باید به متخصص مراجعه کنید.

نحوه تشخیص عفونت گوش میانی

متخصص گوش برای تشخیص عفونت گوش علاوه بر معاینات فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی با استفاده از یک اتوسکوپ گوش و پرده گوش را معاینه می‌کند. اتوسکوپ ابزاری است که به پزشک امکان مشاهده داخل گوش را می‌دهد. پزشک با معاینه داخل گوش وجود موارد زیر را بررسی می‌کند:

• قرمزی، حباب هوا، یا مایع چرکین در گوش میانی
• ترشح مایع از گوش میانی
• سوراخ در پرده صماخ
• باد کردن یا افتادن پرده صماخ

اگر عفونت پیشرفته باشد پزشک ممکن است نمونه‌ای از مایع درون گوش را بردارد تا با انجام آزمایش روی آن امکان وجود باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک را بررسی کند. برای تشخیص گسترش احتمالی عفونت به دیگر نقاط ممکن است به یک سی‌تی اسکن نیز نیاز باشد.

همچنین آزمایشی به نام تمپانومتری وجود دارد که با استفاده از آن عملکرد ساختار گوش میانی و تغییر فشار در گوش میانی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. البته انجام این آزمایش برای کودکان و نوزادان مشکل است زیرا فرد باید در هنگام انجام آزمایش بی‌حرکت بماند و گریه یا صحبت نکند. برای کودکانی که به کرات دچار عفونت‌های گوش می‌شوند ممکن است یک آزمایش شنوایی نیز انجام شود.

عفونت گوش خارجی (otitis externa)

التهاب گوش خارجی که در اصطلاح پزشکی به آن اوتیت اکسترنا و به صورت عامیانه (به دلیل شیوع آن در بین شناگران) به آن «گوش شناگر» (Swimmer’s ear) می‌گویند عفونت یا التهاب کانال گوش بین پرده گوش و گوش خارجی است. این عفونت گوش می‌تواند به دلیل قرار گرفتن در معرض آب آلوده یا آسیب فیزیکی ناشی از تمیزکردن بیش‌ازحد گوش خارجی اتفاق بیفتد.

علائم گوش شناگر

علائم عفونت گوش خارجی معمولاً در ابتدا خفیف هستند اما ممکن است اگر درمان نشود یا عفونت گسترش یابد شدیدتر شوند. به طور کلی پزشکان علائم گوش شناگر را برحسب میزان شدت به سه دسته خفیف، ملایم و شدید دسته‌بندی می‌کنند.

علایم خفیف اوتیت اکسترنا شامل این موارد است:

• خارش در مجرای گوش
• قرمزی خفیف در گوش
• درد خفیف که با کشیدن لاله گوش یا فشار دادن برجستگی کوچک جلوی گوش (زبانه گوش) شدیدتر می‌شود
• اندکی ترشح ماده شفاف و بی‌بو

علائم گوش شناگر رو به پیشرفت عبارتند از:

• خارش شدیدتر
• افزایش درد
• افزایش سطح قرمزی پوست داخل گوش خارجی
• ترشح زیاد مایع از گوش
• احساس پر بودن گوش و انسداد نسبی مجرای گوش ناشی از ورم، مایع یا جرم
• کاهش شنوایی

علائم اوتیت اکسترنای پیشرفته شامل موارد زیر است:

• درد شدید که ممکن است به صورت، گردن یا کنار سر نیز کشیده شود
• انسداد کامل مجرای گوش
• سرخی یا التهاب گوش خارجی
• تورم گره‌های لنفاوی در گردن
• تب

عفونت گوش داخلی

عفونت گوش داخلی به عفونت یا التهاب داخلی‌ترین بخش‌های گوش گفته می‌شود. در بیش‌تر مواقع عفونت گوش درونی در واقع یک عفونت به معنای واقعی کلمه نیست بلکه التهاب بخش‌هایی از گوش است که مسئول حفظ تعادل و شنوایی هستند (از جمله پیچال یا لابیرنت استخوانی). در این حالت به این بیماری آماس گوش درونی یا لابرینتیت (Labyrinthitis) می‌گویند. البته گاهی نیز ممکن است عفونت گوش داخلی یک عفونت واقعی ناشی از ویروس یا باکتری باشد.

علائم عفونت گوش درونی

علایم عفونت گوش داخلی عبارتند از:

• سرگیجه
• مشکل عدم تعادل و راه رفتن
• حالت تهوع
• استفراغ
• کاهش شنوایی
• گوش درد
• وزوز گوش

عفونت گوش در کودکان

عفونت گوش در نوزادان و کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است. دلایل مختلفی وجود دارد که کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر عفونت‌های گوش قرار دارند. یکی از این دلایل آن است که شیپورهای استاش در کودکان کوچک‌تر و  دارای شیب کمتری است. این خروج مایعات از گوش را حتی در شرایط عادی سخت‌تر می‌کند. در صورت تورم یا انسداد لوله‌های استاش با ترشحات بر اثر سرماخوردگی یا دیگر بیماری‌های تنفسی عمل خروج مایعات ممکن است به کلی ناممکن شود.

دلیل دیگر شیوع عفونت‌های گوش در کودکان سیستم ایمنی ضعیف آن‌هاست. سیستم ایمنی کودکان و نوزادان به  اندازه بزرگسالان نمی‌تواند با عفونت‌ها مقابله کند زیرا هنوز در حال تکامل است.

آدنوئید‌ها به عنوان بخشی از سیستم ایمنی بدن به باکتری‌های درحال عبور از بینی و دهان واکنش نشان می‌دهند. گاهی اوقات باکتری‌ها در آدنودئیدها محبوس می‌شوند و یک عفونت مزمن ایجاد می‌کنند که می‌تواند به شیپورهای استاش و گوش میانی منتقل شود.

عفونت گوش در بزرگسالان

بزرگسالان اگرچه کمتر دچار عفونت گوش می‌شوند اما از این بیماری مصون نیستند. همچنین برخلاف کودکان که عفونت‌های گوش در آن‌ها معمولاً کم‌خطر و گذرا هستند. عفونت گوش در بزرگسالان ممکن است نشانه یک مشکل پزشکی جدی‌تری باشد. در بسیاری از مواقع عفونت گوش علت گوش درد در بزرگسالان است. احتمال بروز عفونت گوش در بزرگسالان سیگاری، کسانی که در محیط‌های آلوده کار می‌کنند، و شناگران بیشتر است. در صورتی که علایم عفونت‌های گوش را دارید پس از چند روز درصورت عدم بهبود به یک متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کنید.

 علت عفونت گوش چیست؟

به طور کلی عفونت‌های‌ گوش به دلیل آلودگی میکروبی یا ویروسی در قسمت‌های مختلف گوش اتفاق می‌افتند. دلایل عفونت‌ گوش با توجه به نوع عفونت متفاوت است. برخی از علل و عوامل خطر عبارتند از:

• عفونت‌های مجرای تنفسی فوقانی
• تغییر ناگهانی در فشار هوا (برای مثال هنگام مسافرت هوایی)
• شیپور استاش کوچک‌تر از حد نرمال، یا انسداد شیپور استاش
• شکاف کام
• سیستم ایمنی ضعیف به دلیل سن پایین (کودکان)
• شنا در آب آلوده
• عدم خشک کردن کامل گوش پس از شنا و استحمام
• تمیز کردن وسواس‌گونه و خشن گوش که می‌تواند به بافت‌های حساس گوش آسیب وارد کند
• حساسیت به مواد آرایشی و جواهرآلات

درمان عفونت گوش

بسیاری از عفونت‌های خفیف گوش خود‌به‌خود بهبود می‌یابند و نیازی به مراجعه به پزشک نیست. برای کاهش علائم عفونت‌ خفیف گوش می‌توانید از درمان‌های خانگی مانند قرار دادن حوله گرم روی گوش و محلول آب نمک استفاده کنید. همچنین استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن، قطره‌های گوش بدون نسخه و داروهای دکونژستان‌ مانند سودوافدرین برای رفع گرفتگی بینی می‌تواند به درمان عفونت خفیف گوش کمک کند.

اگر پس از چند روز علایم بهبود پیدا نکرد یا شدیدتر شد باید یک وقت ملاقات با یک متخصص گوش تدارک ببینید. اگر عفونت مزمن باشد پزشک شما ممکن است برایتان آنتی‌بیوتیک تجویز کند.

اگر فرزند شما زیر 2 سال سن داشته باشد و علائم عفونت گوش داشته باشد احتمالاً پزشک برایش آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. کامل کردن دوره مصرف آنتی‌بیوتیک بسیار مهم است حتی اگر پس از چند روز علائم عفونت ناپدید شوند.

در صورتی که درمان‌های دارویی موثر واقع نشوند یا شما در یک دوره زمانی کوتاه چندین مرتبه به عفونت گوش مبتلا شده‌اید ممکن است پزشک گزینه جراحی را پیشنهاد کند. در این روش لوله‌هایی در گوش جاگذاری می‌شوند تا از طریق آنها مایع درون گوش تخلیه شود.

در بیمارانی که آدنوئیدها (لوزه سوم) آنها بیش از حد بزرگ شده‌ است ممکن است نیاز به عمل جراحی برداشتن لوزه سوم (آدنوئیدکتومی) باشد.

عوارض بلندمدت عفونت گوش چیست؟

عفونت‌های گوش درصورت عدم درمان می‌توانند در درازمدت باعث مشکلات دیگری برای کودکان یا بزرگسالان شوند. این عوارض اگرچه شایع نیستند اما برای سلامت فرد خطرناک‌اند. از مهم‌ترین عوارض تاخیر در درمان عفونت گوش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش شنوایی دائمی
• تاخیر در فرایند زبان‌آموزی و اختلال گفتار در کودکان
• ماستوئیدیت (عفونت استخوان ماستوئید جمجمه)
• مننژیت (عفونت باکتریایی غشای مغزی-نخاعی)
• پارگی پرده گوش

چطور از عفونت گوش جلوگیری کنیم؟

برای کاهش خطر ابتلای خود و فرزندانتان به عفونت‌های گوش موارد زیر را رعایت کنید:

• گوش‌های خود (یا فرزندتان) را دائماً با شستشو و استفاده از گوش‌پاک‌کن پنبه‌ای تمیز نگه دارید. دقت داشته باشید حتماً پس از شستشو و شنا گوش‌ها را کاملاً خشک کنید.
• تا حد امکان از سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض دود سیگار بپرهیزید – اگر نمی‌توانید سیگار را ترک کنید به هیچ وجه در نزدیکی نوزادتان سیگار نکشید.
• از چیز‌هایی که به آنها حساسیت دارید دوری کنید و داروهای ضدحساسیت خود را به طور مرتب مصرف کنید.
• دست‌های خود را مرتب بشویید و سعی کنید از افرادی که علایم سرماخوردگی یا دیگر عفونت‌های تنفسی دارند دوری کنید.
• واکسیناسیون را جدی بگیرید.
• نوزاد خود را با شیر مادر تغذیه کنید.
• از پستانک برای آرام کردن نوزاد خود استفاده نکنید. تحقیقات نشان داده است مکیدن پستانک علاوه بر کم کردن تمایل کودک به مکیدن پستان مادر، به دلیل پتانسیل بالای جذب آلودگی باعث افزایش 90 درصدی خطر ابتلای کودک به عفونت گوش میانی می‌شود.

یادداشت دکتر معصومه سعیدی جراح و متخصص گوش، حلق و بینی (ENT)، فلوشیپ جراحی گوش و قاعده جمجمه