برداشتن تومور عصب صورت و پیوند عصب

عصب صورت (Facial Nerve) یکی از اعصاب مهم جمجمه‌ای است که وظیفه کنترل حرکات عضلات صورت، بیان احساسات، پلک زدن و بسیاری از حرکات دیگر را بر عهده دارد. وجود تومور روی این عصب می‌تواند منجر به ضعف یا فلج صورت شود. اگرچه تومورهای عصب صورت بسیار نادر هستند، اما ممکن است باعث بروز مشکلاتی مانند کاهش حرکت صورت، تغییر در حالت چهره و در برخی موارد کاهش شنوایی شوند.

در اینجا به بررسی انواع تومورهای عصب صورت، علائم، روش‌های تشخیص، روش‌های درمانی شامل برداشتن تومور و پیوند عصب و همچنین دوران نقاهت و توانبخشی پس از جراحی می‌پردازیم.

تومورهای عصب صورت

1. انواع تومورهای مرتبط با عصب صورت

تومورهایی که ممکن است عصب صورت را درگیر کنند، شامل موارد زیر هستند:

• شوانومای عصب صورت (Facial Nerve Schwannoma): تومور خوش‌خیمی که از سلول‌های شوان تشکیل می‌شود و معمولاً رشد کندی دارد.
• همانژیوم (Hemangioma): توموری که از عروق خونی تشکیل شده و ممکن است به عصب فشار وارد کند.
• نوروفیبروم (Neurofibroma): تومورهای خوش‌خیمی که معمولاً در افراد مبتلا به نوروفیبروماتوز رخ می‌دهند.
• مننژیوم (Meningioma): توموری که از پرده‌های مغزی رشد می‌کند و می‌تواند عصب صورت را تحت تأثیر قرار دهد.
• کوردوما یا کندروسارکوم: تومورهای نادر و تهاجمی که ممکن است پایه جمجمه و مسیر عصب صورت را درگیر کنند.

2. رشد و محل تومور عصب صورت

تومورهای عصب صورت معمولاً خوش‌خیم هستند و به‌طور آهسته رشد می‌کنند، اما در برخی موارد می‌توانند عصب را فشرده کرده و منجر به علائم عصبی شوند. تومورها ممکن است در بخش‌های مختلف مسیر عصب صورت رشد کنند، از جمله:

• در نزدیکی غده پاروتید
• در ناحیه مجاور گوش داخلی و مجرای گوش
• در مسیر عبور از پایه جمجمه

علائم تومور عصب صورت

علائم بسته به محل تومور در طول عصب صورت، متفاوت است. برخی از تومورها ممکن است در داخل غده پاروتید (غده بزاقی در گونه)، ایجاد شوند و برخی دیگر ممکن است با علائم کمی متفاوت ظاهر شوند.

1. علائم اولیه

• ضعف تدریجی صورت در یک طرف
• عدم تقارن صورت
• مشکل در بستن چشم
• تکان‌های غیرارادی عضلات صورت
• احساس گزگز یا بی‌حسی در صورت

2. علائم پیشرفته

• کاهش شنوایی یا وزوز گوش (در موارد نزدیک به گوش داخلی)
• سرگیجه یا مشکلات تعادلی
• ضعف متناوب صورت که گاهی بهبود یافته و دوباره بازمی‌گردد
• درد در ناحیه گوش یا فک

نکته: برخی افراد ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کنند و شدت علائم بسته به محل و اندازه تومور متغیر است.

تشخیص تومور عصب صورت

با توجه به این واقعیت که تومورهای عصب صورت از هر نوعی بسیار نادر هستند؛ اغلب به اشتباه تشخیص داده می‌شوند. بنابراین، تشخیص دقیق که اغلب رادیولوژیک است؛ بسیار مهم خواهد بود. موارد زیر ممکن است در تشخیص تومور عصب صورت استفاده شود.

1. بررسی‌های بالینی

• شرح حال بیمار: پزشک از بیمار در مورد شروع و مدت زمان علائم سؤال می‌کند.
• معاینه فیزیکی: پزشک عضلات صورت را در حال استراحت و هنگام انجام حرکات بررسی می‌کند.
• بررسی شنوایی: در مواردی که بیمار دچار کاهش شنوایی باشد، تست‌های شنوایی انجام می‌شود.

2. روش‌های تصویربرداری برای تشخیص دقیق

• MRI با گادولینیوم: دقیق‌ترین روش برای بررسی تومورهای کوچک و تأثیر آنها بر عصب
• CT اسکن: برای بررسی ساختارهای استخوانی اطراف تومور
• الکترومیوگرافی (EMG): برای بررسی عملکرد الکتریکی عصب صورت

سی تی اسکن سر یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) سر با گادولینیوم تقویت شده: گادولینیوم یک ماده کنتراست است که دیدن ساختارهای داخلی بدن را آسان‌تر می‌کند و می‌تواند ناهنجاری‌های بسیار کوچک را شناسایی کند. گادولینیوم معمولاً با تزریق مستقیم به جریان خون به بیمار انجام می‌شود که به وضوح تمام بافت‌های نرم مانند اعصاب را مشخص می‌کند و می‌تواند اطلاعات بسیار خاصی در مورد سلامت عصب صورت ارائه دهد. از آنجایی که تومورها می‌توانند در هر بخشی از عصب صورت رشد کنند؛ همه بررسی‌ها باید تمام طول عصب را شامل شود.

روش‌های درمانی تومور عصب صورت

درمان به محل، اندازه تومور و شدت ضعف عصب صورت بستگی دارد. جراح همچنین سن بیمار، سطح آمادگی جسمانی و شدت علائم را قبل از تصمیم گیری در مورد بهترین اقدام در نظر می‌گیرد. این تومورها ممکن است به صورت غیر جراحی مدیریت شوند؛ زیرا جراحی خطراتی را به همراه دارد که می‌تواند ضعف صورت را بدتر کند. این مورد به شرایط فردی بستگی دارد.

اگر علائم بسیار خفیف باشند؛ پزشک ممکن است توصیه کند که به طور منظم عصب صورت را با استفاده از MRI تحت نظر داشته باشد. همانطور که گفته شد، تومورهای عصب صورت اغلب بسیار کند رشد می‌کنند و ممکن است فقط علائم خفیفی را در طول زندگی فرد ایجاد کنند.

اگر ضعف صورت بیمار آشکارتر باشد؛ معمولاً برداشتن تومور با جراحی توصیه می‌شود. اگر تومور خیلی بزرگ نشده باشد؛ اغلب حفظ عصب صورت آسان‌تر است. اعصاب صورت تمام حرکات و عملکرد صورت را کنترل می‌کنند. یکی در سمت چپ وجود دارد که سمت چپ صورت را کنترل می‌کند و دیگری در سمت راست که سمت راست صورت را کنترل می‌کند. مهم است که عصب در طول فرآیند برداشتن تومور آسیب نبیند. جراحان می‌دانند که آسیب به عصب صورت ممکن است اتفاق بیفتد؛ بنابراین ممکن است همزمان با برداشتن تومور، عصب را ترمیم کنند. برای این عارضه تکنیک‌های جراحی مختلفی وجود دارد که مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اخیراً، پرتودرمانی در مدیریت تومورهای عصب صورت استفاده شده است. با این حال از آنجایی که این تومورها بسیار نادر هستند؛ تحقیقات بسیار کمی برای حمایت از استدلال‌های موافق یا مخالف این رویکرد درمانی وجود دارد. لازم به ذکر است که برای ضایعات کوچک،رادیوتراپی استریوتاکتیک ممکن است در نظر گرفته شود.

1. روش‌های غیرجراحی (مراقبت و پیگیری)

در مواردی که تومور کوچک است و علائم شدیدی ایجاد نکرده است، ممکن است پزشک تنها نظارت منظم از طریق MRI دوره‌ای را توصیه کند. بسیاری از تومورهای عصب صورت رشد کندی دارند و ممکن است نیازی به جراحی نداشته باشند.

2. جراحی برداشتن تومور عصب صورت

اگر تومور باعث ضعف شدید صورت یا سایر علائم نگران‌کننده شود، جراحی توصیه می‌شود.

الف) برداشتن تومور با حفظ عصب

• در مواردی که تومور به طور کامل از عصب جدا باشد، جراح تلاش می‌کند عصب را دست‌نخورده باقی بگذارد.

ب) برداشتن تومور همراه با قطع عصب (در موارد غیرقابل حفظ)

• در برخی موارد، تومور کاملاً به عصب چسبیده است و برای خارج کردن آن، عصب قطع می‌شود. در این شرایط، پیوند عصب یا بازسازی صورت مورد نیاز خواهد بود.

ج) پرتودرمانی استریوتاکتیک

• در برخی موارد، رادیوتراپی ممکن است برای کنترل رشد تومور استفاده شود، اما اطلاعات محدودی در مورد اثربخشی آن وجود دارد.

پیوند عصب پس از برداشتن تومور عصب صورت

هنگامی که عصب صورت عملکرد خود را از دست می‌دهد؛ ماهیچه‌ها می‌توانند حدود یک سال و نیم سالم بمانند تا اینکه در اثر عدم استفاده آتروفی شوند. جراح سعی می‌کند از این روش برای بازگرداندن حرکات با اتصال بافت‌های عصبی سالم صورت به ماهیچه‌ها یا استفاده از بافت‌های عصبی از قسمت دیگری از بدن ، مانند پا یا گردن ، استفاده کند. هنگامی که جراح از پیوند عصب از پا استفاده می‌کند، این جراحی پیوند عصب متقاطع صورت نامیده می‌شود.

چرا پیوند عصب صورت انجام می‌شود؟

در صورتی که عصب صورت در اثر برداشتن تومور قطع شود، بیمار دچار فلج دائم در ناحیه صورت خواهد شد. برای بازگرداندن عملکرد، پیوند عصبی انجام می‌شود.

انواع روش‌های پیوند عصب

• پیوند مستقیم عصب: اتصال مستقیم دو سر عصب، در صورتی که فاصله کم باشد.
• پیوند عصبی با استفاده از عصب دیگر: استفاده از یک عصب از قسمت دیگر بدن مانند عصب سورال پا.
• انتقال عصب از سایر اعصاب حرکتی: شامل استفاده از عصب هیپوگلوسال (عصب کنترل زبان) یا عصب فاسیال طرف مقابل برای بازیابی حرکت صورت.

توانبخشی و بهبودی پس از جراحی

1. مراقبت‌های بعد از جراحی

• مصرف داروهای ضد درد و آنتی‌بیوتیک‌ها
• مراقبت از زخم‌ها و پرهیز از فشار آوردن به صورت
• استفاده از قطره چشمی در صورت مشکل در بستن پلک

2. تمرینات توانبخشی و فیزیوتراپی

• ماساژ عضلات صورت برای جلوگیری از آتروفی
• تمرینات تقویت عضلات صورت
• تحریک الکتریکی عصب برای تسریع بهبودی

در جابجایی عضلات، جراح بافت ماهیچه‌ای سالم را از صورت به گوشه دهان بیمار منتقل می‌کند. در برخی موارد، جراح مسیر برخی از اعصاب صورت را از ناحیه آسیب‌دیده صورت تغییر می‌دهد. در دیگر موارد جراح سعی می‌کند از عضلات مرتبط با جویدن استفاده کند.

هنگامی که عضلات صورت تحت تاثیر فلج آتروفی شوند؛ در چنین مواردی، جراح انتقال عضله را توصیه می‌کند. روش انتقال عضله شامل برداشتن بافت‌های عضلانی سالم به همراه عصب و رگ‌های خونی آن از قسمت دیگری از بدن و کاشت آن‌ها در قسمت فلج صورت است.

3. مدت زمان بهبودی

• 6 تا 12 ماه برای بازگشت عملکرد جزئی
• یک تا دو سال برای مشاهده حداکثر بهبودی

بهبودی پس از برداشتن تومورهای عصب صورت و بازسازی صورت

1.  بهبودی پس از بازسازی صورت، بستگی به جراحی انجام شده دارد. بیمارانی که بیش از یک عمل جراحی انجام می‌دهند به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند. بیمار پس از انتقال عضله، جابجایی عضلانی و پیوند عصب به مدت دو یا سه روز در بیمارستان می‌ماند.
2. جراح برای مقابله با درد، مقداری مسکن برای بیمار تجویز می‌کند؛ اما در برخی موارد نیز پزشک مسکن قوی‌تری را تجویز می‌کند.
3. فیزیوتراپی می‌تواند نقش مهمی در تسریع روند بهبودی داشته باشد. درمان باید پس از بازیابی عملکرد عضلات، شروع شود. درمانگر به بیمار تمرین‌هایی مانند بستن فک برای لبخند زدن و سایر تمرینات را به بیمار آموزش می‌دهد.
4. مراقبت از چشم در سمت فلج بسیار مهم است. پزشک مقداری قطره چشمی در طول روز تجویز می‌کند.
5. رژیم غذایی بیمار پس از جراحی باید شامل غذاهای نرم باشد تا به بهبود زخم‌های دهان کمک کند. پزشک همچنین استفاده از دهانشویه را برای شستشوی دهان بعد از غذا پیشنهاد می‌کند تا از جمع شدن غذا در اطراف برش‌ها جلوگیری شود.

عوارض جراحی و درمان‌های تکمیلی

خطرات یا عوارض جراحی باید با بیمار در میان گذاشته شود. خطرات به نوع تومور، اندازه و محل آن در امتداد عصب بستگی دارد. این سه عامل بر نوع جراحی انجام شده و خطرات فردی مرتبط با جراحی خاص تأثیر می‌گذارد. اگر قبل از جراحی ضعف صورت دارید؛ بعید است که بعد از جراحی این ضعف بهبود یابد حتی در برخی موارد ممکن است بدتر شود.

یکی از خطرات اصلی آسیب به عصب صورت است که منجر به ضعف یا فلج سمت آسیب دیده صورت، می‌شود. اگر عصب صورت حفظ شده باشد؛ عملکرد صورت باید بازگردد، البته نه به طور کامل.

اگر در شرایط شدید عصب صورت قطع شده باشد؛ فلج دائمی صورت رخ می‌دهد و عملکرد عصب صورت در بهترین حالت به درجه III باز می‌گردد. (مقیاس House- Brackmann که برای ارزیابی درجه عملکرد صورت استفاده می‌شود دارای شش درجه است؛ از I برای عملکرد طبیعی تا VI برای فلج کامل.) هنگامی که این اتفاق می‌افتد؛ بیمار به طور بالقوه نیاز به درمان بیشتر با تیم بازسازی صورت دارد که قادر به انجام این کار هستند.

عوارض احتمالی جراحی

• آسیب به عصب و ایجاد فلج دائمی
• عفونت و خونریزی
• کاهش شنوایی
• سرگیجه و عدم تعادل

گزینه‌های درمانی برای بهبود چهره در صورت فلج دائمی

• پیوند عصبی متقاطع: استفاده از پیوند عصب از پا به صورت
• جابجایی عضلات صورت: برای بازگرداندن حرکات طبیعی
• انتقال عضله گراسیلی: کاشت عضله از قسمت‌های دیگر بدن به صورت

نتیجه‌گیری

تومورهای عصب صورت نادر هستند، اما در برخی موارد می‌توانند موجب ضعف یا فلج صورت شوند. تشخیص زودهنگام و انتخاب روش درمانی مناسب می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد. اگرچه جراحی و پیوند عصب می‌توانند چالش‌برانگیز باشند، اما با پیشرفت روش‌های جراحی و توانبخشی، بسیاری از بیماران قادر به بازیابی نسبی یا کامل حرکات صورت خود خواهند بود.