برداشتن آندوسکوپیک تومور هیپوفیز: روش ها، چالش ها و مراقبت های جامع

تکنیک‌های برداشتن آندوسکوپیک تومور هیپوفیز

جراحی آندوسکوپیک ترانس‌نازال یک روش کم‌تهاجمی است که از طریق حفره بینی و سینوس اسفنوئید به غده هیپوفیز دسترسی پیدا می‌کند. این روش نسبت به روش‌های قدیمی‌تر (مانند جراحی ترانس‌کرنیال یا میکروسکوپی) مزایای زیادی دارد، از جمله عدم نیاز به برش خارجی، کاهش آسیب به بافت‌های اطراف و دوره نقاهت کوتاه‌تر. مراحل اصلی این جراحی عبارتند از:

1. آماده‌سازی بیمار: بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. بینی با محلول‌های ضدعفونی‌کننده شستشو داده می‌شود و در برخی موارد، از داروهای منقبض‌کننده عروق برای کاهش خونریزی استفاده می‌شود.
2. دسترسی آندوسکوپیک: جراح آندوسکوپ را وارد بینی می‌کند و از طریق سینوس اسفنوئید به ناحیه سلاتورسیکا می‌رسد. این مسیر نیازی به برش روی پوست یا جمجمه ندارد.
3. برداشتن تومور: با استفاده از ابزارهای دقیق مانند میکродبریدرها، فورسپس و گاهی لیزر، تومور به‌صورت تدریجی برداشته می‌شود. جراح با کمک تصاویر آندوسکوپیک و سیستم‌های ناوبری (که موقعیت ابزارها را در زمان واقعی نشان می‌دهد)، از آسیب به ساختارهای اطراف مانند عصب بینایی و شریان کاروتید جلوگیری می‌کند.
4. بازسازی و ترمیم: پس از برداشتن تومور، ناحیه سلاتورسیکا با استفاده از فلپ‌های مخاطی (بافت از داخل بینی)، چربی (گرفته‌شده از شکم بیمار) یا مواد مصنوعی (مانند درماتریکس) بازسازی می‌شود تا از نشت مایع مغزی‌نخاعی (CSF Leak) جلوگیری شود. چسب‌های بیولوژیکی نیز ممکن است برای تثبیت استفاده شوند.
5. پشتیبانی موقت: تامپون‌های بینی یا بالون‌های کوچک به‌طور موقت در بینی قرار می‌گیرند تا از جابه‌جایی مواد ترمیمی جلوگیری شود. این تامپون‌ها معمولاً پس از چند روز برداشته می‌شوند.

این روش برای اکثر تومورهای هیپوفیز، حتی ماکروآدنوم‌ها، مناسب است، اما در موارد نادر که تومور به نواحی غیرقابل دسترس (مانند مغز یا بطن‌ها) نفوذ کرده باشد، ممکن است نیاز به جراحی باز (ترانس‌کرنیال) باشد.

چالش‌ها و عوارض احتمالی

جراحی آندوسکوپیک تومور هیپوفیز به دلیل نزدیکی غده هیپوفیز به ساختارهای حیاتی مانند عصب بینایی، هیپوتالاموس، شریان کاروتید و بطن‌های مغزی، با چالش‌های متعددی همراه است. یکی از شایع‌ترین عوارض، نشت مایع مغزی‌نخاعی (CSF Leak) است که می‌تواند خطر عفونت‌های مغزی مانند مننژیت را افزایش دهد. این عارضه معمولاً با ترمیم دقیق حین جراحی قابل پیشگیری است، اما در صورت بروز، ممکن است نیاز به جراحی ترمیمی داشته باشد.

دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) یکی دیگر از عوارض احتمالی است که به دلیل آسیب به هیپوتالاموس یا بخش خلفی هیپوفیز رخ می‌دهد. این مشکل باعث تولید بیش از حد ادرار و تشنگی شدید می‌شود و با داروهایی مانند دسموپرسین قابل کنترل است. کاهش تولید هورمون‌های هیپوفیز (هیپوپیتوئیتاریسم) نیز ممکن است رخ دهد و بیمار را نیازمند هورمون‌درمانی مادام‌العمر کند.

خونریزی حین عمل، به‌ویژه اگر تومور به شریان کاروتید نفوذ کرده باشد، می‌تواند خطرناک باشد. آسیب به عصب بینایی یا هیپوتالاموس ممکن است منجر به کاهش بینایی یا اختلالات متابولیکی (مانند افزایش وزن یا مشکلات دمایی) شود. عفونت، کاهش حس بویایی و در موارد نادر، عود تومور از دیگر خطرات هستند.

مهارت جراح، استفاده از سیستم‌های ناوبری و تصویربرداری حین عمل، و همکاری تیمی بین جراح مغز و اعصاب و متخصص گوش و حلق و بینی می‌تواند این خطرات را به حداقل برساند. انتخاب بیمار مناسب نیز اهمیت دارد؛ تومورهای بسیار بزرگ یا بدخیم ممکن است نیاز به روش‌های ترکیبی داشته باشند.

مراقبت‌های پس از عمل

پس از جراحی، بیمار وارد مرحله نقاهت می‌شود که نیازمند مراقبت‌های دقیق است. در روزهای اول، استراحت مطلق و بالا نگه داشتن سر برای کاهش فشار داخل جمجمه و تورم توصیه می‌شود. شستشوی ملایم بینی با محلول سالین برای جلوگیری از تشکیل لخته و عفونت ضروری است. آنتی‌بیوتیک‌ها و گاهی کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب تجویز می‌شوند.

بیمار باید از فین کردن شدید، سرفه‌های شدید، خم شدن به جلو یا هر فعالیتی که فشار داخل جمجمه را افزایش دهد (مانند بلند کردن اجسام سنگین) اجتناب کند. پیگیری‌های منظم با پزشک، شامل آزمایش‌های هورمونی، ام‌آرآی و معاینه آندوسکوپیک، برای بررسی عود تومور و عملکرد هیپوفیز انجام می‌شود.

در صورت بروز دیابت بی‌مزه یا هیپوپیتوئیتاریسم، بیمار ممکن است نیاز به درمان‌های هورمونی (مانند هیدروکورتیزون، لووتیروکسین یا دسموپرسین) داشته باشد. رژیم غذایی متعادل، هیدراتاسیون کافی و اجتناب از استرس‌های شدید نیز به بهبودی کمک می‌کند. در صورت بروز علائمی مانند سردرد شدید، تب، نشت مایع شفاف از بینی، تغییر در بینایی یا تشنگی غیرعادی، بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند.