باز کردن آندوسکوپیک مجرای اشکی
انسداد مجرای اشکی و ضرورت جراحی
مجرای اشکی مسیری است که اشک را از سطح چشم به داخل بینی هدایت می‌کند. این سیستم شامل کیسه اشکی و مجرای نازولاکریمال است که در نهایت به حفره بینی متصل می‌شود. انسداد در این مسیر، که ممکن است به دلایل مادرزادی، التهاب مزمن، عفونت، تروما یا حتی تومورها ایجاد شود، مانع از تخلیه طبیعی اشک می‌شود. در نتیجه، بیماران اغلب با علائمی مانند اشک‌ریزش بیش از حد (اپی‌فورا)، ترشحات چرکی یا تورم در گوشه داخلی چشم مواجه می‌شوند.
در گذشته، درمان انسداد مجرای اشکی معمولاً از طریق جراحی باز (داکریوسیستورینوستومی خارجی) انجام می‌شد که نیازمند برش پوستی بود. اما با پیشرفت تکنولوژی، روش آندوسکوپیک به‌عنوان گزینه‌ای کم‌تهاجمی‌تر و با مزایای بیشتر، مانند عدم باقی‌ماندن جای زخم قابل مشاهده و دوره نقاهت کوتاه‌تر، جایگزین شده است.
فرآیند تشخیص انسداد مجرای اشکی
تشخیص انسداد مجرای اشکی با معاینه دقیق توسط متخصص چشم‌پزشکی یا جراح گوش و حلق و بینی آغاز می‌شود. پزشک ابتدا علائم بیمار را بررسی کرده و ناحیه کیسه اشکی (واقع در گوشه داخلی چشم) را لمس می‌کند تا تورم یا حساسیت را ارزیابی کند. یکی از تست‌های رایج، فشار دادن کیسه اشکی است که در صورت وجود انسداد، ممکن است ترشحات چرکی از مجرای اشکی خارج شود.
آزمایش‌های تشخیصی پیشرفته‌تر شامل موارد زیر است:
- تست شستشوی مجرا (Irrigation Test): در این روش، مایع سالین از طریق کانال‌های اشکی تزریق می‌شود تا مشخص شود آیا انسداد وجود دارد یا خیر. اگر مایع به بینی نرسد، انسداد تأیید می‌شود.
- داکریوسیستوگرافی: این یک روش تصویربرداری است که با تزریق ماده حاجب و گرفتن عکس رادیوگرافی، محل دقیق انسداد را مشخص می‌کند.
- آندوسکوپی بینی: با استفاده از آندوسکوپ، داخل بینی بررسی می‌شود تا مشکلات ساختاری مانند پولیپ یا انحراف تیغه بینی که ممکن است به انسداد کمک کند، شناسایی شود.
در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی نیز برای بررسی وجود تومور یا ضایعات غیرعادی در مسیر مجرای اشکی توصیه می‌شود. این اطلاعات به جراح کمک می‌کند تا بهترین رویکرد درمانی را انتخاب کند.
تکنیک‌های باز کردن آندوسکوپیک مجرای اشکی
روش آندوسکوپیک با استفاده از ابزارهای ظریف و دوربین‌های کوچک انجام می‌شود که از طریق بینی وارد می‌شوند، بنابراین نیازی به برش خارجی روی پوست نیست. مراحل اصلی این جراحی عبارتند از:
- آماده‌سازی و بی‌حسی: بیمار تحت بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. بینی با محلول‌های ضدعفونی‌کننده شستشو داده می‌شود تا خطر عفونت کاهش یابد.
- دسترسی آندوسکوپیک: جراح آندوسکوپ را وارد بینی می‌کند و به ناحیه‌ای نزدیک کیسه اشکی در دیواره جانبی بینی (نزدیک استخوان لاکریمال) می‌رسد.
- ایجاد مسیر جدید: با استفاده از ابزارهای جراحی مانند دریل‌های کوچک یا لیزر، بخشی از استخوان و بافت بین کیسه اشکی و حفره بینی برداشته می‌شود تا یک مسیر جدید برای تخلیه اشک ایجاد شود.
- قرار دادن استنت (در صورت نیاز): در برخی موارد، یک لوله سیلیکونی کوچک (استنت) در مجرای جدید قرار داده می‌شود تا از بسته شدن آن جلوگیری کند. این استنت معمولاً پس از چند هفته تا چند ماه خارج می‌شود.
این روش به‌دلیل دقت بالا و عدم نیاز به برش پوستی، برای بیمارانی که به ظاهر خود اهمیت می‌دهند یا در معرض خطر عوارض جراحی باز هستند، بسیار مناسب است.
چالش‌ها و عوارض احتمالی
جراحی آندوسکوپیک مجرای اشکی، هرچند کم‌تهاجمی است، اما بدون چالش نیست. نزدیکی ناحیه عمل به سینوس‌ها و چشم‌ها می‌تواند خطراتی مانند خونریزی خفیف، عفونت سینوس یا آسیب به بافت‌های اطراف را به همراه داشته باشد. یکی از شایع‌ترین عوارض، بسته شدن مجدد مسیر جدید (استنوز) است که ممکن است نیاز به جراحی دوباره داشته باشد.
دقت در شناسایی محل انسداد و مهارت جراح در استفاده از آندوسکوپ نیز حیاتی است. اگر انسداد در بخش‌های بالاتر سیستم اشکی (مانند کانال‌های اشکی) باشد، این روش ممکن است مؤثر نباشد و نیاز به رویکردهای دیگر باشد. همچنین، وجود مشکلات ساختاری در بینی، مانند انحراف شدید تیغه بینی، می‌تواند دسترسی را دشوار کند و نیاز به اصلاح همزمان داشته باشد.
سن بیمار نیز تأثیرگذار است. در کودکان، به دلیل کوچک‌تر بودن آناتومی بینی و رشد مداوم، جراحی پیچیده‌تر است و ممکن است با تأخیر انجام شود، مگر اینکه علائم شدید باشد. در افراد مسن، بهبودی ممکن است کندتر باشد، به‌ویژه اگر بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا ضعف سیستم ایمنی وجود داشته باشد.
مراقبت‌های پس از عمل
پس از جراحی، بیمار باید دستورالعمل‌های خاصی را رعایت کند تا بهبودی کامل حاصل شود. در روزهای اول، استفاده از اسپری‌های بینی سالین برای شستشوی حفره بینی و جلوگیری از تشکیل لخته توصیه می‌شود. قطره‌های چشمی آنتی‌بیوتیک یا استروئیدی ممکن است برای کاهش التهاب و عفونت تجویز شود.
بیماران باید از فین کردن شدید، فعالیت‌های سنگین یا قرار گرفتن در معرض گردوغبار در هفته‌های اول اجتناب کنند تا از جابه‌جایی استنت یا آسیب به محل جراحی جلوگیری شود. پیگیری‌های منظم با پزشک، شامل معاینه آندوسکوپیک بینی و بررسی تخلیه اشک، برای اطمینان از موفقیت عمل ضروری است. اگر استنت استفاده شده باشد، زمان برداشتن آن توسط جراح تعیین می‌شود.
سوالات رایج درباره باز کردن آندوسکوپیک مجرای اشکی
چه زمانی این جراحی ضروری است؟
وقتی انسداد مجرای اشکی باعث اشک‌ریزش مداوم یا عفونت‌های مکرر شود و درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند.
آیا جای زخمی باقی می‌ماند؟
خیر، چون برش خارجی وجود ندارد، جای زخم قابل مشاهده نیست.
چگونه از بسته شدن مجدد مجرا جلوگیری کنیم؟
استفاده از استنت و رعایت مراقبت‌های پس از عمل این ریسک را کاهش می‌دهد.
چه جایگزینی برای این روش وجود دارد؟
جراحی باز یا در موارد خفیف، شستشوی مجرا می‌تواند گزینه باشد.
آیا استنت همیشه لازم است؟
خیر، بسته به نظر جراح و شدت انسداد استفاده می‌شود.
مدت زمان بهبودی چقدر است؟
معمولاً 2 تا 4 هفته، اما به شرایط بیمار بستگی دارد.
آیا کودکان هم می‌توانند این جراحی را انجام دهند؟
بله، اما به دلیل آناتومی کوچک‌تر، با احتیاط بیشتری انجام می‌شود.
احتمال موفقیت چقدر است؟
با مهارت جراح و رعایت مراقبت‌ها، بیش از 85-90 درصد موارد موفق است.
آیا جراحی بر بینایی تأثیر دارد؟
خیر، اما در موارد نادر، اگر عارضه‌ای رخ دهد، ممکن است نیاز به بررسی بیشتر باشد.
چه مدت پس از جراحی می‌توان به فعالیت عادی بازگشت؟
معمولاً پس از 1 تا 2 هفته، با تأیید پزشک.
آیا این روش برای همه مناسب است؟
خیر، در مواردی که انسداد در کانال‌های اشکی باشد یا مشکلات بینی مانع دسترسی شود، ممکن است مناسب نباشد.
آیا عفونت پس از عمل شایع است؟
خیر، اما با مراقبت نادرست ممکن است رخ دهد و با آنتی‌بیوتیک قابل کنترل است.