درمان خروپف و راه‌های جلوگیری از آن

شاید شما جزو آن 45 درصد بزرگسالانی باشید که همیشه یا گاه‌گداری در خواب خروپف می‌کنید یا در بین اعضای خانواده و فامیل کسی را می‌شناسید که این کار را می‌کند. احتمالاً وقتی صحبت از خروپف می‌شود شما یا آن فرد سوژه جوک و خنده در دورهمی‌های خانوادگی هستید. اما خرخر شبانه مساله مهمی است که باید جدی گرفته شود.

واضح‌ترین مشکل خر و پف کردن ایجاد مزاحمت برای آسایش همسر یا دیگر اعضای خانواده است که در اتاق مشترک با فرد خرخرکننده می‌خوابند. این افراد به دلیل صدای نامطلوب حاصل از خرناس نمی‌توانند خواب شبانه راحتی داشته باشند. خر و پف می‌تواند زندگی مشترک افراد را با مشکل جدی مواجه کند و ممکن است منجر به این شود که زوج‌ها اتاق خواب خود را از هم جدا کنند.

اما خرخر شبانه صرفاً یک صدای آزاردهنده برای اطرافیان نیست. براساس تحقیقات صورت گرفته 75 درصد از کسانی که خر و پف می‌کنند از آپنه انسدادی خواب رنج می‌برند. آپنه خواب اختلالی است که در آن تنفس فرد در هنگام خواب در بازه‌های زمانی کوتاه به طور موقت قطع می‌شود. این اختلال می‌تواند خطر بیماری‌های دیگر از جمله مشکلات قلبی عروقی را افزایش دهد. محققان بیمارستان هنری فورد در دیترویت ایالات متحده به شواهدی دست یافتند که نشان می‌دهد خروپف کردن باعث افزایش خطر ایجاد مشکلات در سرخرگ کاروتید، مهم‌ترین شریانی که کار خون‌رسانی به مغز را برعهده دارد، می‌شود.

این خطرات در افراد دارای اضافه وزن، کلسترول بالا و سیگاری بیش‌تر است. بنابراین به جای جابه‌جا کردن بالش همسرتان یا تحمل صدای خرناس او بهتر است هر چه زودتر به فکر درمان مشکل باشید.

علت خروپف چیست؟

خروپف زمانی اتفاق می‌افتد که  هنگام خواب جریان هوا نمی‌تواند آزادانه از بینی و گلو عبور کند. این باعث می‌شود بافت‌هایی که در مسیر تنفس در دهان و گلو وجود دارند شروع به ارتعاش کنند، که این باعث همین صدای آشنای خرخر در هنگام خواب می‌شود. بنابراین هر عاملی که باعث تنگ شدن مجاری تنفس شود می‌تواند دلیل خروپف باشد.

عوامل مختلفی مانند آناتومی دهان و سینوس‌ها، مصرف الکل، آلرژی، سرماخوردگی، و افزایش وزن می‌توانند باعث خرناس کشیدن در هنگام خواب شوند. وقتی شما خوابتان می‌برد و از خواب سبک وارد خواب عمیق می‌شوید ماهیچه‌های سقف دهان (نرم‌کام)، زبان، و گلویتان شل می‌شوند. بافت‌های موجود در گلو می‌توانند به قدری شل شوند که بخشی از مسیر عبور هوا را مسدود و شروع به لرزش کنند. هرچه مجرای هوا تنگ‌تر شود  فشار جریان هوا بیشتر می‌شود و درنتیجه ارتعاش بیش‌تری ایجاد می‌شود و صدای بلندتری تولید می‌شود.

عوامل مؤثر بر انسداد راه‌های تنفسی و بروز خروپف

• آناتومی دهان

افرادی که خر و پف می‌کنند معمولاً دارای بافت بیش‌ازحد در گلو و بینی هستند. جریان تنفس از طریق دهان در کسانی که دارای نرم‌کام ضخیم و پایین و زبان کوچک یا ملازه (uvula) بلندی هستند فضای کم‌تری برای عبور دارد و درنتیجه احتمال خروپف کردن در آن‌ها بیش‌تر است. کسانی که اضافه وزن دارند ممکن است دارای بافت بیش‌تری در پشت گلویشان باشند که باعث تنگ‌تر شدن راه تنفس می‌شود.

• مصرف الکل

مصرف بیش‌ازاندازه الکل قبل از خواب می‌تواند باعث خرخر کردن در خواب شود. الکل ماهیچه‌های گلو را شل می‌کند و واکنش دفاعی طبیعی بدن شما در برابر انسداد تنفسی را کاهش می‌دهد.

• مشکلات بینی

انسداد مزمن بینی و انحراف تیغه بینی ممکن است در خروپف کردن شما نقش داشته باشند.

• کم‌خوابی

نداشتن خواب کافی می‌تواند منجر به شل‌ شدن بیشتر بافت‌های گلو شود.

• وضعیت خوابیدن

زمانی که شما به صورت طاق‌باز می‌خوابید معمولاً خرخر کردنتان بیش‌تر و شدیدتر است زیرا نیروی جاذبه روی بافت‌های گلو از جمله زبان کوچک (اندام نرم قطره‌ای شکل که در انتهای دهان آویزان است) اثر می‌گذارد و باعث تنگ‌تر شدن مجرای تنفس می‌شود.

علاوه بر موارد بالا عوامل دیگری که می‌توانند باعث افزایش احتمال خرخر در خواب شوند عبارتند از:

• جنسیت: معمولاً مردان بیشتر از زنان خروپف می‌کنند یا از آپنه خواب رنج می‌برند.
• افزایش سن: با بالا رفتن سن ماهیچه‌ها انسجام طبیعی خود را از دست می‌دهند و شل می‌شوند، درنتیجه ماهیچه‌ها و بافت‌های حفره دهان و گلو در هنگام تنفس بیشتر در معرض ارتعاش قرار می‌گیرند.
• داشتن اضافه وزن: افراد دارای اضافه وزن یا چاق بیشتر در معرض آپنه انسدادی خواب و خر و پف قرار دارند.
• داشتن مجاری تنفسی تنگ: برخی افراد دارای نرم‌کام بلند یا لوزه و آدنوئید بزرگ هستند که باعث تنگ شدن راه هوایی و خروپف می‌شود.
• داشتن سابقه خانوادگی: آپنه انسدادی خواب در برخی افراد ارثی است.

خروپف در کودکان

خرخر کردن کودکان معمولاً ناشی از آپنه انسدادی خواب است. بر اساس تحقیقات مرکز کودکان جانز هاپکینز شایع‌ترین علت این امر بزرگ شدن لوزه‌ها در کودکان است. کودکانی که هنگام خواب خروپف می‌کنند ممکن است در طول روز به علت خواب ناکافی از خود علائمی مانند بی‌توجهی، بیش‌فعالی، خواب‌آلودگی یا دیگر مشکلات رفتاری نشان دهند. اگر کودک شما به کرات خرخر می‌کند حتماً او را به یک متخصص نشان دهید.

درمان خروپف

ساده‌ترین راه درمان خرخر خفیف ایجاد تغییرات در سبک زندگی است. اگر اضافه وزن دارید و خروپف می‌کنید، کم کردن وزن می‌تواند به شما کمک کند از شر این عادت ناخودآگاه خلاص شوید. همچنین پرهیز از نوشیدن مشروبات الکلی به ویژه در ساعات قبل از به رختخواب رفتن در کاهش شدت خرناس موثر است. خوابیدن بر روی پهلو به جای پشت نیز می‌تواند کمک کند کمتر خروپف کنید.

اگر هیچ‌یک از روش‌های درمان خانگی خروپف نتوانست به داد شما (و مهم‌تر از آن اعضای خانواده‌تان) برسد نیاز به درمان‌های دیگر خواهید داشت. انتخاب درمان مناسب برای خوروپف به علت آن بستگی دارد. برای درمان خر و پف و آپنه خواب لازم است به یک متخصص گوش، حلق و بینی مراجعه کنید تا پس از انجام معاینات و آزمایشات لازم بهترین روش درمانی برایتان تجویز شود.

روش‌های درمانی رایج برای خروپف شامل موارد زیر است:

• استفاده از ابزارهای دهانی (نایت گارد) برای ثابت نگه داشتن زبان و کام نرم و باز گذاشتن مجرای تنفسی
• استفاده از پروتزهای پالاتال که در آن مواد پلی‌استر درون کام تزریق می‌شوند تا با سفت کردن آن باعث کاهش خرناس شوند.
• استفاده از دستگاه CPAP، که شامل یک پمپ هوا و ماسک است و با اعمال فشار هوای خفیف به درون مجرای تنفسی فرد مبتلا به آپنه انسدادی خواب به تنفس راحت او هنگام خواب کمک می‌کند.
• جراحی (شامل جراحی لیزر کوتاه کردن نرم‌کام، برداشتن زبان کوچک، UPPPT، سپتوپلاستی و …)

عمل‌های جراحی اصلاحی معمولاً راه‌حل‌های دائمی رفع خروپف هستند. نایت‌ گاردها و دستگاه‌های CPAP بایستی به‌طور مستمر استفاده شوند. اصولاً پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند پس از درمان به طور مرتب برای فالو‌آپ و ارزیابی تاثیر درمان مراجعه کنند.

نکته مهم: دستگاه‌ها و روش‌های درمانی که توسط افراد و شرکت‌های مختلف در فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای تحت عناوینی مانند «درمان قطعی خروپف» و … تبلیغ می‌شوند مورد تایید متخصصان گوش و حلق و بینی نیستند زیرا عموماً غیرعلمی و فاقد تاییدیه‌های پزشکی معتبر از جمله تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا هستند. به‌علاوه، این درمان‌ها نمی‌توانند مشکل خروف را به صورت ریشه‌ای حل کنند.

جراحی آپنه خواب

عمل‌های جراحی مختلفی برای درمان آپنه خواب و خروپف وجود دارد. انتخاب جراحی مناسب با توجه به نوع مشکل و وضعیت سلامت شما انجام می‌‌شود. جراحی درمان خرخر ممکن است شامل ترکیبی از چند عمل باشد و یا پس از جراحی برای نتیجه بهتر از روش‌های درمانی دیگر مانند CPAP نیز استفاده شود.

انواع جراحی‌های آپنه خواب و خر و پف شامل موارد زیر است:

• عمل یوپی‌پی‌پی (UPPP)

عمل یوپی‌پی‌پی یکی از جراحی‌‌های رایج برای آپنه خواب خفیف یا خرخر شدید است که در آن جراح با خارج کردن یا تغییر وضعیت بافت اضافه در گلو راه تنفسی فوقانی را بازتر می‌کند. در UPPP (Uvulopalatopharyngoplasty) بافت نرم پشت گلو برداشته می‌شود که شامل موارد زیر است:

• همه یا بخشی از زبان کوچک یا ملازه (uvula)
• بخش‌هایی از نرم‌کام و بافت‌های کناری گلو
• لوزه‌ها و آدنوئیدها، در صورتی که قبلاً خارج نشده‌اند

یوپی‌پی‌پی ممکن است به تنهایی نتواند موارد شدید آپنه خواب را درمان کند و بیمار نیاز به جراحی‌های مکمل روی سیستم تنفسی فوقانی برای دستکاری دیگر نقاط مجاری تنفسی داشته باشد یا مجبور باشد پس از عمل درمان‌های غیرجراحی دیگر را نیز ادامه دهد.

• عمل جراحی کاهش حجم بافت با فرکانس رادیویی

عمل جراحی کاهش حجم بافت با فراکانس رادیویی Radiofrequency Volumetric Tissue Reduction (RFVTR) یک روش درمانی مناسب برای افراد دارای آپنه خواب خفیف تا ملایم است. در این روش بافت‌های درون و اطراف گلو با دستگاه الکتروکوتر به صورت کنترل‌شده سوزانده می‌شوند تا کوچک‌تر و سفت‌تر شوند. همین عمل را می‌توان با نرم‌کام، لوزه‌ها و زبان نیز انجام داد.

• سپتوپلاستی و کوچک کردن شاخک‌های بینی (turbinate reduction)

این روش مناسب کسانی است که دلیل خروپف آن‎‌ها مشکلات بینی است. عمل سپتوپلاستی برای اصلاح انحراف تیغه بینی انجام می‌شود تا تنفس از طریق بینی به درستی برقرار شود. در جراحی کوچک کردن شاخک‌های بینی (اندام‌های استخوانی داخل بینی که در پزشکی به آن توربینت یا کونکای بینی و در فارسی شاخک گفته می‌شود)، جراح این شاخک‌ها را به طور کامل یا بخشی از آن را خارج می‌کند تا مسیر تنفسی بازتر شود. این اندام‌ها به دلایل مختلف از جمله حساسیت بزرگ می‌شوند و راه تنفس را تنگ می‌کنند.

• جلو کشیدن ماهیچه چانه‌ای – زبانی (Genioglossus advancement)

هنگام خواب زبان ممکن است به عقب حرکت کند و مجرای گلو را مسدود کند. در این جراحی یکی از مهم‌ترین ماهیچه‌های کنترل‌کننده زبان به جلو کشیده می‌شود تا فضا برای تنفس در پشت زبان ایجاد شود. یک برش در فک پایین در محل اتصال زبان ایجاد می‌شود و برآمدگی کوچک استخوانی محل اتصال این ماهیچه به استخوان فک به جلو کشیده می‌شود.

• تعلیق استخوان هیوئید (Hyoid suspension)

این عمل جراحی فضای تنفس در قسمت تحتانی گلو را افزایش می‌دهد. استخوان لامی یا هیوئید یک استخوان u شکل در گردن است که زبان و دیگر ساخارهای گلو مانند اپیگلوت به آن متصل هستند. در عمل تعلیق هیوئید این استخوان به جلو کشیده می‌شود و در جای خود تثبیت می‌شود.

• گلوسکتومی میانی و لینگواپلاستی

این دو روش جراحی شامل خارج کردن بخشی از قسمت عقب زبان است تا با کوچک‌تر کردن زبان از انسداد مجرای تنفسی در افراد مبتلا به آپنه خواب جلوگیری شود. این روش‌ها رایج نیستند.

• استئوتومی فکی‌دهانی و جلو کشیدن استخوان فک
  

استئوتومی فکی دهانی و جلو کشیدن استخوان فک (Maxillomandibular osteotomy (MMO) and advancement (MMA)) یک روش جراحی برای موارد شدید آپنه خواب است. در این روش فک فوقانی و/یا تحتانی جلو کشیده می‌شود تا فضا برای عبور هوا در کل گلو افزایش یاید. در این عمل جراح استخوان فک شما را برش می‌دهد که این باعث می‌شود برای بهبود شکستگی به چند ماه زمان نیاز باشد. همچنین تا چند هفته محدودیت‌هایی در رژیم غذایی بیمار وجود خواهد داشت.

• پروتز کام

ایمپلنت‌های پالاتال برای برخی افراد دارای مشکل خروپف و آپنه خواب خفیف موثر است. در این روش رشته‌های فیبری در نرم‌کام تزریق می‌شوند تا بافت آن را سفت و از انسداد راه تنفسی جلوگیری کنند.

• جراحی زبان کوچک با لیزر
  

در روش جراحی زبان کوچک با لیزر Laser-assisted uvuloplasty (LAUP) پزشک با استفاده از لیزر نرم‌کام و زبان کوچک را دستکاری می‌کند. برای کوچک کردن زبان کوچک با لیزر به چند جلسه لیزر درمانی نیاز است. این روش نسبت به UPPP عوارض و درد کمتری دارد اما تاثیر آن نیز کمتر است.

• تراکستومی (Tracheostomy)

این یکی از موثرترین درمان‌های برای آپنه خواب است اما به ندرت توصیه می‌شود چرا که روش بسیار خشن و افراطی‌ای است. در این روش یک لوله توخالی تنفسی در نای در قسمت پایینی گردن جایگذاری می‌شود. این لوله می‌تواند در طول روز بسته شود تا شما به صورت عادی تنفس و صحبت کنید. در هنگام خواب لوله باز می‌شود و به شما اجازه می‌دهد بدون انسداد گلو تنفس کنید.

عوارض خروپف

اگر خروپف به یک عادت همیشگی تبدیل شود، در صورتی که به آپنه اسندادی خواب ربط داشته باشد، علاوه بر سلب آسایش از همسر ریسک عوارض مختلفی را به همراه دارد که شامل این موارد است:

• خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز
• بدخلقی و عصبانت
• مشکل در تمرکز
• افزایش خطر فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی
• افزایش خطر مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری یا مشکلات یادگیر در کودکان دارای آپنه خواب انسدادی
• افزایش خطر تصادف هنگام رانندگی به دلیل کم‌خوابی

یادداشت دکتر معصومه سعیدی جراح و متخصص گوش، حلق و بینی (ENT)، فلوشیپ جراحی گوش و قاعده جمجمه